Józef Kraszewski - Stara baśń

naprzód – najpierw. [przypis edytorski]

jeno (daw.) – tylko. [przypis edytorski]

naniecić – dziś: rozniecić. [przypis edytorski]

układli – dziś: ułożyli. [przypis edytorski]

nade dniem – nad ranem. [przypis edytorski]

zimnica – febra. [przypis edytorski]

mąkę siać – przesiewać mąkę. [przypis edytorski]

wiela – tu: wielu. [przypis edytorski]

niegdy – niegdyś. [przypis edytorski]

bieżyć (daw.) – iść; tu: rozchodzić się. [przypis edytorski]

zajadać się – tu: zagryzać się; przen. zabijać się wzajemnie. [przypis edytorski]

krucy krakali – dziś: kruki krakały. [przypis edytorski]

mienić się (daw.) – zmieniać się. [przypis edytorski]

krasa – uroda, piękno. [przypis edytorski]

wici – znaki przekazywane od dworu do dworu, zwołujące na wiec lub wojnę. [przypis edytorski]

krasny – jaskrawoczerwony. [przypis edytorski]

kołpak (z tur.) – wysokie, spiczasto zakończone nakrycie głowy bez daszka, obszywane futrem. [przypis edytorski]

kosy – tu: spode łba. [przypis edytorski]

Bodniarze – nazwa miejscowości od zajęcia mieszkańców, bednarzy , zajmujących się wyrobem beczek, cebrów itp. [przypis edytorski]

na ten raz – tym razem. [przypis edytorski]

mir (daw.) – wspólnota, gmina u daw. Słowian. [przypis edytorski]

opole (daw.) – terytorium kilku gmin współdziałających ze sobą. [przypis edytorski]

oznajmować – dziś: oznajmiać. [przypis edytorski]

rosnął – dziś popr. forma 3.os.lp: rósł. [przypis edytorski]

tyn – ogrodzenie z gałęzi a. pni drzewnych. [przypis edytorski]

namitka – chusta osłaniająca szyję i podbródek, wiązana na czubku głowy, noszona daw. przez kobiety; podwika. [przypis edytorski]

słuszny – tu: słusznego wzrostu i postury; wysoki i postawny, barczysty. [przypis edytorski]

gospodynie – panie (jako tytuł oznaczający nie tylko szacunek, ale i stosunek podwładnego do władcy); W. od M.: gospodyn a. gospodzin (archaizacja). [przypis edytorski]

cale (daw.) – wcale. [przypis edytorski]

podle – podług, wedle, obok. [przypis edytorski]

statki (daw.) – naczynia. [przypis edytorski]

czerń – tu: pospólstwo. [przypis edytorski]

rab (daw.) – niewolnik, sługa. [przypis edytorski]

padło – padlina. [przypis edytorski]

tłuc się po zagrodach – jeździć od zagrody do zagrody. [przypis edytorski]

cierpieć – tu: znosić. [przypis edytorski]

przylepły – dziś: przylepiony. [przypis edytorski]

pono (daw.) – podobno; przecież. [przypis edytorski]

praszczur (daw.) – przodek. [przypis edytorski]

kędy (daw.) – gdzie. [przypis edytorski]

dostać języka – wypytać. [przypis edytorski]

krom (daw.) – oprócz. [przypis edytorski]

posłuch – tu: wywiad, wieść. [przypis edytorski]

klątwa – tu: przysięga; por. wyrażenie: kląć się na coś. [przypis edytorski]

pójść w odwłokę – odwlec się, przeciągnąć. [przypis edytorski]

ożóg – kij do poprawiania ognia, usuwania popiołu i żużlu w piecu (piekarskim a. kowalskim); tląca się głownia. [przypis edytorski]

ino (daw., gwar.) – tylko. [przypis edytorski]

kędy (daw.) – gdzie, którędy. [przypis edytorski]

posoka – krew. [przypis edytorski]

gniły – dziś: zgniły a. gnijący. [przypis edytorski]

brzegi – dziś popr. N. lm: brzegami. [przypis edytorski]

ostęp – trudno dostępne miejsce w lesie. [przypis edytorski]

darniem – dziś r.ż.; popr. forma N.: darnią; darń – warstwa gleby przerośniętej gęsto splecionymi korzeniami traw i in. roślin, używana do umacniania nasypów. [przypis edytorski]

częstokół – ogrodzenie z zaostrzonych na górze bali drewnianych; palisada. [przypis edytorski]

drzewy – dziś popr. N.lm: drzewami. [przypis edytorski]

dachy – dziś popr. N.lm: dachami. [przypis edytorski]

swojski – tu: oswojony. [przypis edytorski]

krzepki – silny. [przypis edytorski]

doma – dziś: w domu. [przypis edytorski]

barć – naturalne siedlisko pszczół w lesie, zwykle umiejscowione w dziuplach, wydrążonych gałęziach i pniach drzew. [przypis edytorski]

pole wydarte – w domyśle: zaroślom leśnym. [przypis edytorski]

rzezany – tu: rzeźbiony. [przypis edytorski]

był zajrzał – daw. czas zaprzeszły, wyrażający czynność wcześniejszą od innej, również dziejącej się lub dokonanej w przeszłości. [przypis edytorski]

sporzyć – dziś: spierać, toczyć spory. [przypis edytorski]

dworować – tu: zachowywać się służalczo, jak dworak. [przypis edytorski]

stadło – para małżeńska. [przypis edytorski]

skory – szybki. [przypis edytorski]

dostać języka – wypytać się, dowiedzieć się. [przypis edytorski]