Józef Kraszewski - Stara baśń

za jeden dzień – dziś: w jeden dzień; w ciągu jednego dnia. [przypis edytorski]

frasować się – martwić się. [przypis edytorski]

chiżyna (z ukr.) – chata, chałupa. [przypis edytorski]

gęśla a. gęśle – ludowy instrument strunowy, smyczkowy. [przypis edytorski]

pieje – tu: śpiewa. [przypis edytorski]

Chorbate Góry – Karpaty. [przypis edytorski]

horodyszcze – miejsce, na którym stał dawniej gród. [przypis edytorski]

żalnik (daw.) – cmentarz. [przypis edytorski]

poczestny – będący oznaką czci wobec kogoś; godny, naczelny, najważniejszy. [przypis edytorski]

sioło – wieś. [przypis edytorski]

Wisznu – w hinduizmie bóg przenikający wszystko i wszystko w sobie zawierający, związany ze światłem, ogniem i Słońcem. [przypis edytorski]

nie nada (z ros.) – nie wolno (w domyśle: czynić). [przypis edytorski]

dysze – dziś popr. forma 3 os. lp: dyszy. [przypis edytorski]

pożyć – tu: zmóc, zwalczyć, pokonać. [przypis edytorski]

umorzyć – tu zabić; sprawić, żeby ktoś umarł. [przypis edytorski]

miesiąc (daw.) – księżyc. [przypis edytorski]

coć rzekę – co ci mówię. [przypis edytorski]

żmij – tu ogólnie: gad. [przypis edytorski]

rozpukł – rozpękł; pękł; por. wyrażenie: śmiać się do rozpuku. [przypis edytorski]

wyżenie – wypędzi (na pastwisko). [przypis edytorski]

tryzna – stypa; starosłowiański uroczysty obrzęd pogrzebowy obejmujący ucztę, wspomnienie zmarłego oraz urządzone na jego cześć igrzyska. [przypis edytorski]

obiata – ofiara składana bogom u daw. Słowian. [przypis edytorski]

miasto (daw.) – zamiast. [przypis edytorski]

zasiek – tu: rodzaj ogrodzenia z gałęzi, nie łączonych ze sobą, lecz luźno rzuconych. [przypis edytorski]

pałka nasiekiwana – pałka drewniana ponacinana tak, aby z jej głowicy sterczały ostre drzazgi. [przypis edytorski]

kneziów gród – daw. forma D. lp; dziś: gród knezia. [przypis edytorski]

hać – grobla z pni i gałęzi drzew. [przypis edytorski]

wnijście (daw.) – wejście. [przypis edytorski]

czeladź – służba we dworze. [przypis edytorski]

kołpak (z tur.) – wysokie, spiczasto zakończone nakrycie głowy bez daszka, obszywane futrem. [przypis edytorski]

oznajmywać – dziś: oznajmiać a. znamionować. [przypis edytorski]

uręczyć – dziś: zaręczyć, zapewnić. [przypis edytorski]

wystawa – tu: ganek; zadaszona przybudówka przed wejściem. [przypis edytorski]

on się (…) sądzi kneziem – uważa się za kniazia. [przypis edytorski]

synowiec – syn brata. [przypis edytorski]

sadząc – tu: wsadziwszy. [przypis edytorski]

pacholę – starsze dziecko (najczęściej chłopiec), którego jeszcze nie można zaliczyć do młodzieży. [przypis edytorski]

Turyngia – kraina w środkowej części dzisiejszych Niemiec (obejmująca m. in. Weimar, Jenę, Erfurt i Eisenach); od V w. księstwo plemienia Turyngów, w połowie VI w. podbite przez Franków, schrystianizowane w VIII w., od początku w. IX (ok. 804 r.) jedna z marchii państwa Karola Wielkiego. [przypis edytorski]

drużyna (daw.) – oddział wojska. [przypis edytorski]

dwornia – służba dworska, czeladź. [przypis edytorski]

jąć (daw.) – zacząć. [przypis edytorski]

biesiedzie – dziś popr. forma Msc. lp: biesiadzie. [przypis edytorski]

przybylec – dziś: przybysz. [przypis edytorski]

mir (daw.) – wspólnota, gmina u daw. Słowian. [przypis edytorski]

zadano mu – tu: zarzucono mu. [przypis edytorski]

kmet – kmieć; samodzielny gospodarz. [przypis edytorski]

żupan – naczelnik żupy, czyli okręgu; odpowiednik kasztelana a. (w Europie Zach.) komesa. [przypis edytorski]

mniej jednym będzie – dziś: mniej o jednego będzie. [przypis edytorski]

zażegniony – rozniecony; por. podżegać. [przypis edytorski]

wał (daw.) – fala. [przypis edytorski]

za każdą razą – dziś: za każdym razem. [przypis edytorski]

owadu – owadów. [przypis edytorski]

zagaić – zacząć rozmowę, dyskusję, obrady itp. [przypis edytorski]

padło – padlina. [przypis edytorski]

namitka – chusta osłaniająca szyję i podbródek, wiązana na czubku głowy, noszona daw. przez kobiety; podwika. [przypis edytorski]

napiły – upity, pijany. [przypis edytorski]

dwornia – dworzanie, czeladź, dworska [przypis edytorski]

krucy – dziś: kruki. [przypis edytorski]

krakając – dziś: kracząc. [przypis edytorski]

kruszec żółty i czerwony – miedź a. mosiądz. [przypis edytorski]

siła (daw.) – wiele, mnóstwo. [przypis edytorski]

głowy – dziś popr. forma N. lm: głowami. [przypis edytorski]

wola – tu: wolność. [przypis edytorski]

tyn – ogrodzenie. [przypis edytorski]

dur – tu: środek odurzający. [przypis edytorski]