Iван Сяркоў - Мы з Санькам у тыле ворага

Яны ляжаць у сухім бадыллі. Вакол валяюцца ржавыя бляшанкі з-пад кансерваў, абрэзкі ліставога жалеза, бітае шкло, кавалкі калючага дроту — у гэтую яму раней ссыпалі смецце. Толькі Максім застаўся наверсе. Ён распластаўся на сырой сцяжынцы ва ўвесь рост — вялікі, дужы. Хтосьці чыстай хусцінкай прыкрыў яго твар. I калі вецер падняў край хусцінкі, Максім зірнуў на мяне шкляным вокам. У гэтым позірку не было ні страху, ні здзіўлення, ні болю.

— Мая ты ясачка, мая ты красачка,— убівалася над Кацяй старая маці.

Дамоў ішлі моўчкі. Толькі Скок, ужо развітваючыся з намі, асуджальна паківаў галавой і кінуў адно-адзінае слова:

— Дасядзеліся...

На гэта дзед Мікалай зазначыў:

— Ім цяпер усё роўна, а мы яшчэ запяём Лазара...

Ужо вечарам дома, кладучыся спаць, я ўспомніў гэтыя дзедавы словы і спытаў у бабулі:

— А як гэта пяюць Лазара?

Бабуля, расчэсваючы рэдкія валасы, уздыхнула:

— Пажывеш — убачыш...

А потым адклала ўбок грэбень і заспявала цягучым, старэчым голасам:

Цьмяна хліпае кволы агеньчык каганца. Бабуля, седзячы на краі чарэні, у такт словам ківаецца ўсiм тулавам, і вастраносы цень паўтарае яе рухі на сцяне.

— Баб, паглядзі,— смяецца Глыжка.

Стогне на ложку хворая маці.

Стогне ў коміне вецер.

Зіма лягла дружна. Звечара клаліся спаць — на дварэ была чорная, мёрзлая зямля, чорныя стрэхі, голыя, панурыя вербы, а раніцой усталі — нават у хаце святлей, чым заўсёды. Ноччу выпаў снег.

Мы з Глыжкам устыкнулі на босую нагу бурку і без шапак і світак выбеглі на вуліцу. Ну і прыгажосць жа навокал! Белым абрусам пакрыты двары, вуліцы і агароды, кудлатымі лапамі абвіслі пад цяжарам снегу галіны вербаў. А паветра, як морс,— так і піў бы бясконца. Мы былі вельмі рады снегу. Глыжка нават з'еў яго трошкі. Шкада, што не салодкі.

Пачатак зімы — заўсёды радасны для нас, хлапчукоў, час. Хоць ідзе вайна, а пакатацца на санках з гары хочацца. I мы цэлымі днямі стынем цяпер на вуліцы, цягаем на гару санкі.

Тут пачуеш розныя хлапчукоўскія навіны. Вось стаіць Міцька Малах, паспускаў доўгія рукавы зашмальцаванай, дзіравай матчынай ватоўкі і ківае галавой нам з Санькам. Мы цягнем на гару Глыжку, які ў бабулінай хустцы, завязанай па самыя вочы, рассеўся на санках, нібы капа. Старыя, стаптаныя буркі яму ледзь не па пояс — ног не сагнеш.

— Дайце з'ехаць пяць разоў,— просіць Міцька,— штосьці скажу.

— Нічога ты не скажаш, Мангол,— сумняваецца Санька і прыўзнімае чырвонай, як гусіная лапа, рукой бацькаву шапку з вачэй.

Міцька божыцца страшэннай бажбой і, азірнуўшыся чамусьці па баках, паўшэптам паведамляе:

— У Стараселлі партызаны былі...

— Брэшаш! — не паверылі мы з Санькам.

— Каб я праваліўся,— клянецца Міцька.— Мая маці туды ўчора хадзіла да цёткі. Ёй цётка расказвала. Ноччу прыйшлі, старасту забралі і ўсіх паліцэйскіх. Толькі адзін уцёк. Ну і расстралялі іх...

— Каго? Партызан? — не зразумеў Санька.

Міцька глянуў на яго з пагардай і нават цыркнуў слінай скрозь зубы.

— Дурань ты. Паліцэйскіх расстралялі...

— Можа, і да нас прыйдуць? — спытаў я ў Міцькі. Чамусьці думалася, што ён і пра гэта ведае. Міцька пастаяў, падумаў, капнуў пятой пару разоў снег і ўпэўнена сказаў:

— Не. У нас горад пад бокам, а лес далёка.

Пра партызан іншы раз можна пачуць і ад дарослых.

Да нас часта вечарамі прыходзяць жанчыны: Скачыха, баба Гапа, цётка Марына. Гэта каб маці весялей было. Сядуць яны каля яе ложка і пачынаюць ціха свае бясконцыя размовы.

— Такі кісель атрымліваецца з буракоў, такі кісель, што не трэба і твой цукар,— цмокае губамі ад задавальнення Скачыха.— Закваскі нанач у іх пакладзеш і ў печ, а раніцой...

Пагавораць пра кісель.

А потым цётка Марына пачынае скардзіцца:

— Мой зусім з глузду з'ехаў, здзяцініўся. Прыцягнуў дамоў нейкую скрыню і ў салому схаваў. Адчыніла я, а там — госпадзі, божа літасцівы — гэтыя во... як іх... ну, што хлопцу з пасёлка руку адарвала...

— Гранаты,— падказваю я з печы, але на мяне не звяртаюць увагі.

— Куды ты, кажу я яму, хваробу гэтую прынёс. Дзеці ж у хаце. А ён — не суй, кажа, носа не ў сваё проса. Рыбу глушыць буду...

I тут баба Гапа ў размову ўвязваецца.

— А ці чулі вы, мае дзяўчаткі, што ў Чысталужжы было. Пайшоў мой брацельнік у лес ламачча якога назбіраць, бо паліць жа людзям нечага, а там сустракаюць яго двое з ружжамі. Ну, мой брацельнік ужо і богу памаліўся... А яны толькі спыталі, хто ёсць у сяле. Тытунь, праўда, забралі... Ды сказалі, каб язык прыкусіў...