Барыс Лапін - Дваццаць дзён у Індыі

Нас пакінулі на ганебным, паводле ўсходняга разуменьня, месьце каля брамы, дзе праходзілі тоўстыя канджуцкія чынушы, пагардліва паднімаючы полы вопраткі, каб не зачапіць нас. Увайшоўшы ва двор, яны, аднак, раптам трацілі сваю важнасьць, прыштурхоўваючыся да асобы хана.

Сам хан, які сядзеў пасярод двара на раззалочаным венскім крэсьле, меў выгляд тлусты, станоўчы і добрадушны. Ён быў апранут у Прадыцыйнае «вальгані» — доўгую шоўкавую сарочку, на якой спляталіся якіясьці ўзоры з залатых нітак, аздобленыя мутна-крывавымі рубінамі. Цюрбан яго, закручаны прыдворным вязальнікам чалм, быў пышна і далікатна ўзьбіт і горда блішчэў доўгім індзюшыным пяром, уткнутым у самы яго верх. Прыслухоўваючыся, можна было разабраць ято сіпаты басок, расказваючы нешта на ломанай англійскай мове. Побач з ім сядзела некалькі англічан. Я разглядзеў сярод іх канджуцкага рэзыдэнта і нейкую крывабокую даму ў бальнай вопратцы, штомінутна падносіўшую да носа лёрнэт. Яна вельмі ўважліва глядзела на зьняволеных. Мабыць у нас быў надзвычайна прыгожы выгляд. Асабліва эфэктны былі зьедзены наскурнымі балячкамі стары і варят індус, які кідаўся на зямлі ў гістэрычным прыпадку.

Дарбар быў у разгары, адбывалася цэрамонія прадстаўленьня да чынаў і нагародаў. Апавяшчальнік зычна трубіў у рот і адзін за адным да хана падыходзілі дагодлівыя барадачы, цалаваўшыя яму руку. Цэрамоніймэйстэр безадкладна падхопліваў узнагароджанага і накідваў яму на плечы танны бязевы халат — падарунак хана. Атрымаўшы дар, закочваючы вочы адыходзіў, нібы адчуваючы надзвычайнае шчасьце. Затым ізноў раздаваліся трубы, білі і пілілі музыканты, і новы шчасьлівец падыходзіў да плецёнага венскага трона хана. У гадзіну дня хан са сваімі блізкімі накіроўваўся ў палацавую мячэць. Зьняволеныя засталіся на месцы, робячы выгляд, што моляцца.

Затым двор дарбара ізноў напоўніўся ханскай чэлядзьдзю.

Хан увайшоў стомлены і пагрузьнеўшы, абціраючы рукавом потны твар. Шэпчучы і заікаючыся, да яго падляцеў цэрамоніймэйстар і зараз-жа ізноў адляцеў, адасланы лёгкім узмахам ханскай рукі.

— Дзіва (суду) ня будзе,— аб’явіў ён па-пэрсыдзку (гэта лічылася, як відаць, самым што ні ёсьць лепшым пры канджуцкім двары),— хан адмяніў суд. Зьняволеныя зьвернуцца ў турму. Хан зажадаў пакінуць іх на міласьці алаха.

Начальнік канвою павярнуўся да нас, у той-жа час пажыраючы вачыма хана. Ён не рашаўся павесьці нас не прадставіўшыся хану. Ён разьлічваў у гэты дзень атрымаць узнагароду за верную службу. Цэрамоніймэйстар прыйшоў да яго на выручку.

— Стойце,— сказаў ён,— прывядзіце злачынцаў на паклон.

Начальнік аддаў загад, і натоўп, блытаючыся і штурхаючыся, накіроўваўся ў глыбіню двара. Я ішоў, сьціснуты дзьвума старымі забойцамі.

Англічане нерашуча рушыліся нам насустрач.

Пан Дзьюрэньці, здавалася, толькі цяпер мяне заўважыў.

— Што гэта такое,— сказаў ён,— гэты чалавек тут? Ніколі нельга разьлічваць на тое, каб хан выслухаў вас уважліва. Для чаго ён адмяніў суд на сёньнешнім дарбары? Шкада. Трэба было-б каб канджут адказаў на пошукі суседзей, аб якіх ня сказана ў догавары. Прыдзецца яго адлравіць з оказіей субалтэрн-афіцэра... Бірк!

— Але, сэр,— адгукнуўся малады сьветлавокі афіцэр, стаяўшы за яго сьпіной.

— Вы зьявіцеся да мяне праз паўгадзіны ў рэзэндэнцкае бунгало.

Дарбар быў скончан. Я ізноў — на апошнюю ноч — быў адпраўлены ў падвал, закут у калодкі; бяз сну і адпачынку праваляўся на гнілой турэмнай саломе. На гэты раз, як відаць, уся гэта «гісторыя з географіяй» пагражала блізкай разьвязкай. Раніцою наступнага дня я стаяў перад невялікім караванам, каля якога вазіліся, цёмнатварыя салдаты ў пурпурных чалмах.

Гэта быў атрад салдат-раджпутаў, пад камандай учарашняга маладога афіцэра. Убачыўшы мяне, ён прыветна памахаў мне рукой.

— Алё, як вы жывеце? — крыкнуў ён па-англійску.— Вы спрытны малы. Я думаю, мы з вамі ня будзем сварыцца ў дарозе. Мы памірымся на тым, што я ня буду распытваць аб вашай ігры. Я ня выведка, а салдат.

Ён паглядзеў на мяне з павагай і смутнай прыемнасьцю. Як відаць, рэзэдэнт у сакрэтных інструкцыях нагаварыў гэтаму афіцэрыку ўсякай недарэчнасьці аб маім важным політычным значэньні.

— Я вырас у Калькуце,— прадаўжаў ён.— Тут я год, але ніколі не дазваляў сабе апускацца, як гэтыя нікчэмныя пенджабскія чыноўнікі. Я галюся кожны дзень і выпісваю сабе кіцелі непасрэдна з Карачы, таму што я служу не з-за заробку. Мой дзядзька — чалавек старой складкі — гэта патрабуе. Пошта вельмі спазьняецца. Мне 23 гады.