Лариса Гениюш - Збор твораў у двух тамах. Том 2. Проза

Тым часам да нас прывезлі немак з Варкуты. Мелі яны ўжо свае пасылкі, лісты з дому, адзенне. Іх пасялілі ў асобных бараках, было іх шмат. Леглі яны цяжарам на наш ОЛП. Як іх ні прасілі, яны не хацелі нам нічым памагчы, былі няветлівыя, такая «пануючая нацыя». Яны разумелі, што бабкам цяжка цягаць усё на іх, мыць, варыць, карміць і чысціць, але што ім да знясіленых старэнькіх украінак? Яны адчувалі сябе нечым вышэйшым за нас, і на гэта было прыкра глядзець. Сітуацыя была такая, што трэба было нам ратавацца ўзаемна. Дабраты ў гэтых фрау не было, як і ў нашага начальства. Толькі нейкае дзяўчо прыходзіла часам падзяжурыць ноччу ля нашых хворых. Казала, што на Варкуце выпальвала ў печах цэглу. Тым часам прыйшоў раз ліст ад мужа, і там была картка ад мае сястры, дзе яна пісала, што Юра ў той жа школе, што й Ларыса... Ясней яснага, я так і абмякла, але мой муж гэтага не прыкмеціў і думаў, што Юра сапраўды вучыцца... Я абмярцвела, але не плакала, а толькі думала: як жа, як ратаваць маё дзіця... Ад’язджалі немкі, прыйшоў развітацца Штэер, ён быў узрушаны, і відно было, што харошы ён чалавек. Я яго прасіла нейк даведацца, што з маім сынам, весткі, аднак, ад яго не было. Часта ў гутарцы ён успамінаў мінулае й казаў, што немцы мусяюць рэабілітавацца перад людскасцю за тое, што натварылі вайною, што цвёрда цяпер мусяюць стаць на дарогу гуманнасці.

А з КВЧ мне не давалі спакою, усё ім трэба было нешта напісаць. У Інце на нейкае пушкінскае свята прасілі мяне аб гэтым таксама, але ў насценнай газеце надрукавалі мой верш без прозвішча. Усё ж прыходзілі жанчыны й дзякавалі за яго, пяро маё пазнавалі. Тут друкавалі мяне й нават давалі тэмы, але яны ў мяне ніколі не атрымоўваліся.

І тут стварылася ў нас свая сямейка. Былі Оля Стаўбцова, добрая вельмі дзяўчына з Капыля, Люся Краснадубская, мілае дзяўчо, Лёдзя Кавальчук, якая закончвала срок, і трэба было аб ёй думаць, і інш. Ладзілі мы разам куццю нашу й зноў мой дзень нарадзінаў. У мяне было з Інты крыху грошай, хоць на цукеркі для іх. Лёдзю я завочна пазнаёміла з Кастусём Шышэем, ён і ажаніўся з ёю. А пакуль да гэтага дайшло, яна працавала электрыкам у Абезі, як вольная. Была маладзенькай, прыгожай, сядзела за арганізацыю «Чайка», пасадзілі малую ў 16 год. І так дзяжурачы ў Абезі як электрык, апаясвала сваю канурку дротам з высокім напружаннем, каб ніхто не смеў да яе прыблізіцца, бо аматараў танных пачуццяў хапала. Так дачакалася яна свайго Кастуся, якога яшчэ перавыхоўвала на свой лад, як казалі. Людскае дзяўчо! Наймілейшай была сустрэча й дружба там з Маці Іосіфай Вітэр, супрацоўніцай мітрапаліта Шаптыцкага [223] Шаптыцкі Андрэй (1865–1944) — мітрапаліт, з 1900 г. кіраўнік украінскай уніяцкай царквы. , — таксама, як Маці Марта, — ігуменняй. Была гэта такая цікавая жанчына, такая шматгранная ў сваіх зацікаўленнях, што мне стала лягчэй жыць. Іх прывезлі з Нарыльску, гэта былі катаржанкі. Маці Іосіфа мела туберкулёз — у час следства яна сядзела тры месяцы па калені ў вадзе. Яна, напэўна, ужо сама аб сабе не пісала, а было што. Мой муж казаў, што такой прыгожай і разумнай жанчыны ў жыцці не бачыў, не сустракаў. Але я тут крыху памылілася, Маці Іосіфу я сустрэла не ў Абезі, а ў Мардоўскай АССР, годам пазней, тут былі іншыя сёстры-ўкраінкі — прачысты ідэйны народ.

Аднойчы прысніліся мне зноў усе свае. Мама выцягнула па мяне рукі, але да яе бегла чорнае жарабя з тварыкам мае наймалодшай сястронкі Люсі, і Люсеньку мама прытуліла й забрала з сабою... Я атрымала праз Маці Марту ліста з Польшчы ад сястры Ніны, дзе яна пісала аб смерці Люсі. 22 мая 1952 года яе знайшлі нежывую са слядамі крыві, атручаную газам. Ніхто не ведае, як гэта сталася, але кожны ведае, што гэта была збродня [224] Zbrodnia (польск.) — злачынства. . Я мучылася, як жывёла, на гэты раз голасна не плакала, выношвала план. Люся была прыгожай і здольнай, працавала. Нарадзілася яна, калі мы ўжо пападрасталі, мне было 15 год. Мы крыху злаваліся, што ў мамы малое дзецятка, нейк устыдаліся, тупыя, неразумныя стварэнні... А дзецятка расло, былі вельмі пышныя хрысціны, з’ехаўся ў Жлобаўцы ўвесьь наш род. Было гэта на Вялікдзень. Калі я прыехала на канікулы са школы, дык дзіцятка ляжала ціхенька, яно ніколі не плакала. Мама ўсё ў гаспадарчых справах, а дзіця глядзелі, як сабе хацелі, служанкі. Раз нейк завалілі яе падушкамі й ледзь не задушылася малое. Я вельмі палюбіла тады яе. Перад яе нараджэннем памёр мой маленькі брацік Юрачка, меў цудоўныя сінія вочы. Пеніцыліну тады не было, а ў яго было васпаленне лёгкіх, і я сама апранала яго, убірала ў кветкі. Не магла мама. Я яго й да доктара вазіла, сама дзіця яшчэ, бо я ўсё магла. І вось Люсенька, Пуца, як мы яе называлі, такая яна незвычайна добрая, ласкавая й цікавая для мяне, як сама наша зямля, як паэма. Мне несказана цяжка было ў школе без яе й без мамы, наагул без Жлобаўцаў. Там кожны кусцік размаўляў са мною. А дзіця расло, разумнела, ад мяне яно не адыходзіла. Паставілі новы дом і нам з ёю далі асобны пакойчык — найстарэйшай і наймалодшай. Мы не разлучаліся. Я ўсё шыла для яе, усё ёй маленькай аддавала. А калі ёй было шэсць гадоў, дык абняла яна мяне за шыю аднойчы й прашаптала: «Ларачка, а я буду цябе называць мамаю, толькі паціху, бо мамачцы балела б сэрца, каб гэта ведала». Але мама ведала гэта, канаючы ў Казахстане, яна сказала аб гэтым Люсеньцы й аддала яе мне пад апеку. Я бачыла Люсю на гары Снежцы, што між Польшчай і Чэхамі. Мы там сустрэліся як турысты, гаварыць не маглі. Мы яе хацелі забраць у Чэхаславаччыну, гэта было ў 1947 годзе, але другая сястра Ніна не дала мне яе, баялася, што палякі яе пасадзяць, а чэхі так хацелі мне памагчы. Яны дазволілі мне пасылку ў Польшчу, і я гэтых абарваных з высылкі, няшчасных хораша адзела. Мае знаёмыя ў Польшчы далі ім кватэру, працу, дапамогу, і вось нас арыштавалі, вывезлі ў лагеры на канец свету, дурных сёстраў маіх спаілі, купілі, здаецца, тыя, якія спойваюць і купляюць дурных. Яны забыліся аб маёй дапамозе, аб сваім цярпенні, аб смерці бацькоў і братоў, аб нашых мучэннях і думалі толькі й толькі аб сабе самых і аб тым, аб чым ім загадалі. Яны ведаюць, што было з Люсяю, заціраюць сляды. І вось маё дзіця ў вязніцы, мая сястронка ў зямлі — колькі ж можна й дзе мне падзецца з такім горам нечалавечым? Я й так ледзь перажыла смерць бацькоў і братоў, аб чым даведалася ў адзін дзень, а пасля разбілі, зняволілі нашую сям’ю, а цяпер яшчэ гэта... Божа мой, калі ж канец...