Марта Пиньска - Беларуска (на белорусском языке)

Мальдзiс расказвае, як аднаго разу Караткевiч канечне хацеў правесцi ноч на вежы Марыяцкага касцёла. Узяў туды з сабою некалькi пляшак беларускай гарэлкi i цэлую ноч бяседаваў з сiгнальшчкам-гэйналiстам, забаўляючы таго гiстарычнымi расказамi. Абодва, здаецца, пад ранiцу заснулi на падлозе. Як сцвярджае Мальдзiс, першы раз у гiсторыi гэйнала на другi дзень ранiцай у Кракаве не гучаў сiгнал славутай трубы. Прафесар, аднак, не мог сказаць, цi звольнiлi таго гэйналiста з працы, як сянкевiчаўскага лятарнiка.

Расказаў ён таксама гiсторыю, як на Караткевiча напусцiлi цыганку, каб яна яму наваражыла, што ён будзе вялiкiм пiсьменнiкам. Колькi ж бо грошай марна ўбухаў тады шакiраваны Караткевiч? Альбо як ён уцягнуў у забаву выпадкова сустрэтую расейку ў бiблiятэцы Чартарыйскiх. Падбухторылi яе, каб падышла да Караткевiча, якi чакаў пад помнiкам Мiцкевiчу i голасам агенткi з Масквы папыталася, што ён тут вырабляе, навошта, каго чакае i каб заўтра ж явiўся ў савецкае консульства для дачы дадатковых тлумачэнняў. Мальдзiс назiраў за ўсiм гэтым з кавярнi ў Сукеннiцах i выскаляўся, а будучы беларускi прарок зелянеў i чырванеў ад прыкрасцi i страху.

Апошнюю гiсторыю прафесар, пасёрбваючы налiвачку, акрасiў доўгiм уступам, як тое яны ў гатэлi "Cracovia" сядзелi разам з Караткевiчам, побач сюд-туд лётала ладная афiцыянтка, кiдаючы ў iх бок пагардлiвыя позiркi. Ацэньваючы iх па сцiплай вопратцы, яна больш гарнулася да заходнiх турыстаў, амерыканскiх палякаў альбо блiшчастых ад ПНРаўскай мiшуры мясцовых увiшных шалахвостаў. Яны пастанавiлi адмысловым спосабам адпомсцiць ёй. Наступнага дня ранiцай сам Мальдзiс каля столiка заказаў у той самай маладзенькай i павабнай афiцыянткi каву i як бы мiж iншым даверлiва завёў, што, бач, мае пэўную праблему. Бо вось праз некалькi гадзiн прылятае з Амерыкi яго стрыечны брат, якi атрымаў у спадчыну вялiкае ранча ў Тэхасе. А ён яму абяцаў знайсцi жонку i будучую гаспадыню на тую спадчыну, але вось нiчога нiяк не клеiцца. Афiцыянтка ўлёт скемiла, што можа надарыца не абы якая аказiя, i калi абодва з элегантна апранутым i гладка паголеным Караткевiчам увайшлi падвечар у кавярню, яна не спускала з iх вачэй. Ветлiва i вельмi мiла абслугоўвала. Усмiхалася, лiслiвiла i падавала знакi, што ахвотна пагутарыла б з госцем сам-насам. I ўсё павялося б добра, калi б Караткевiч не забыўся, што павiнен гаварыць не з расейскiм, а з амерыканскiм акцэнтам. Асаблiва, калi пасля некалькiх кiлiшкаў вылушчыўся i сыпануў па-беларуску паэмамi - сваiмi i класiкаў. Нягледзячы на тое, што афiцыянтка страцiла цiкавасць i ўжо не вельмi разбiралася, пра што там iшлося, Мальдзiс стаяў на сваiм, што забава атрымалася класная.

А на мяне адразу насунулася подумка, што нават калi гэта гiсторыя праўдзiвая, дык напэўна прыадкрывае толькi тыповыя комплексы. Калi мы з Вiктарам выйшлi з Цэнтра, я падзялiлася з iм сваiмi меркаваннямi. Ён часткова прызнаў маю рацыю. Так, ёсць нешта ў вас, паляках, пыхлiвае i адпiхлiвае. Пагардлiвасць, фанабэрыя i iгнарванне "расейцаў", асаблiва, калi дэманстрацыйна не разрознiваюцца нацыянальнасцi ў велiзарным савецкiм мяху. Але цi вашая ў тым вiна, цi нашыя комплексы? Цяжка разважыць. Тут Вiктар, аднак, успомнiў адну гiсторыю, якая пацвярджае маю думку. Ён быў сведкам, як прафесар Мальдзiс некалькi разоў дапасоўваў свае расказы да кампанii, у якой быў. Аднаго разу на адкрыццi выстаўкi жыдоўскай кнiгi ён пачуў Мальдзiса, якi кроiў зграбную легенду пра беларуска-жыдоўскую каалiцыю супроць варожых ляхаў. Сцвярджаў, што Францiшак Скарына за грошы беларускiх жыдоў выдаў у Празе Бiблiю, перакладзеную на сваю родную мову, наперакор палякам. Колькi ў тым праўды, а колькi iнтэрпрэтацыi, цяжка сказаць, але легенда зграбная.

Я ўжо й не ведаю, што ён расказваў сваiм польскiм знаёмым на тых канферэнцыях у Кракаве. Як праўдзiвы гаварун ён мае шмат розных версiй розных гiсторый...

У сваю чаргу, у такiх сiтуацыях мне пастаянна прыходзiць у галаву акрэсленне ўласцiвага псiха-нацыянальнага сiндрому - краiна-партызанка. Нiшчаныя i плюндраныя рознымi акупантамi беларусы навучылiся вельмi глыбока хаваць свае погляды, у тым лiку розныя комплексы i сантыменты. Нiколi не можаш быць пэўны, цi за знешняй адкрытасцю i шчырасцю пры бутэльцы гарэлкi не стаiць чарговая маска, уцёкi ўглыб. У недаступныя закануркi, балоцiстыя лясы, нетры, тарфянiшчы, у замглёныя лугi i пушчы Беларусi.

Вiктар слухаў мае словацечывы, моўчкi iдучы поплеч. Я расказала яму пра сваё ўражанне ад спаткання з Дзмiтрыем i яго партрэтам голай жанчыны. Цела на белай прастынi, на фоне чырвонай сцяны. Нiбыта ясна i выразна. Нiбыта шчыра i адкрыта. Але гэта толькi мiмiкрыя, уражанне. Замаскаваны i глыбока схаваны свет, якi немагчыма лёгка i проста апiсаць i спазнаць.