Болеслав Прус - Мiхалка (на белорусском языке)

- Жабрак? - спытаўся ён.

- Ды не.

Пан прайшоў трохi наперад i зноў спытаўся, вярнуўшыся:

- Але ж есцi хочацца?

- Ды не.

- I не холадна?

- Ды не.

- Дурань нейкi! - мармытнуў пан. А потым: - Але ж грыўню ўзяў бы?

- Калi б пан даў, дык узяў бы.

Пан даў i пайшоў сабе, штосьцi мармычучы.

Пасля ён зноў спынiўся, паглядзеў на мужыка, нiбы вагаючыся, аднак урэшце пайшоў назусiм.

Мiхалка трымаў у жменi манецiну i думаў, здзiўлены:

"Глядзi, якiя тут бываюць добрыя паны!"

I падумаў раптам, што такi добры пан мог бы паказаць яму i дарогу да моста!.. Аднак ужо было позна.

Ноч пачалася, запалiлi лiхтары, а дождж прыпусцiўся гусцейшы. Дзяцюк шукаў вулiцу, каб найцямнейшую. Павярнуў туды, сюды. Заўважыў новабудоўлi i пазнаў раптам вулiцу, дзе раней працаваў.

Тут вось канчаецца брук. Тут паркан. Там склад вуголля, а там яго дом. У некалькiх вокнах гарыць святло, а праз адчыненыя вароты вiдаць незакончаныя флiгелi.

Дзяцюк увайшоў у двор. Дзе-дзе, а тут яму належыцца начлег. Ён жа сам гэты дом будаваў.

- Гэй! Гэй! А куды ты? - гукнуў за iм з ганка чалавек у доўгiм кажусе.

Вiдаць, ужо было холадна на дварэ.

Мiхалка павярнуўся.

- Гэта я, - сказаў ён. - Iду спаць у сутарэнне.

Чалавек у кажусе абурыўся:

- Тут што - жабрацкi гатэль, каб вам начаваць?

- А я ж тут рабiў усё лета, - збянтэжыўся дзяцюк.

У сенцах паказалася вартаўнiкова жонка, непакоячыся пра мужа.

- Што тут робiцца?.. Хто гэта?.. Можа, злодзей? - спыталася яна.

- Ды не. Толькi вось гэты кажа, што ён тут працаваў, што i начлег яму належыцца... Дурнаваты!..

У Мiхалкi загарэлiся вочы, ён засмяяўся i падбег да вартаўнiка.

- Дык вы з нашай вёскi? - спытаўся радасна.

- А чаму гэта? - здзiвiўся вартаўнiк.

- Бо так на мяне гавораць у нашай вёсцы... Бо я - дурны Мiхалка!

Вартаўнiкова жонка захiхiкала, а сам ён пацiснуў плячыма i сказаў:

- Што ты дурны, дык гэта вiдно. Аднак я не з вёскi, а з горада... З Лапаў!* - дадаў ён такiм тонам, што пасумнелы дзяцюк ажно ўздыхнуў.

* Лапы - гарадок на Беласточчыне.

- Уга! Гэта ж, вiдаць, такi самы вялiкi горад, як Варшава?

- Такi - не такi, - адказаў вартаўнiк, - а ўсё ж горад нiшто сабе.

Ён памаўчаў, а потым:

- А ты, само сабой, кацiся адгэтуль, бо спаць тут няможна.

Дзяцюк i рукi апусцiў. Ён жаласна зiрнуў на вартаўнiка i спытаўся:

- Куды ж я пайду ў такi лiвень?

Трапнасць гэтай заўвагi ўразiла вартаўнiка. I сапраўды - куды ж iсцi ў такую навальнiцу?

- Што ж, - сказаў ён, - заставайся тады, калi лiвень. Толькi глядзi, каб ноччу красцi не захацелася. А ўранку на самым золаку ўцякай, каб гаспадар не ўбачыў. Бо гэта быстры пан!

Мiхалка падзякаваў, пайшоў у флiгель i вобмацкам залез у знаёмае сутарэнне.

Расцёр ацэплыя рукi, выкруцiў мокрую сярмяжыну i лёг на цаглянай крошцы i стружках, якiх калiсьцi нанасiў сюды.

Горача яму не было, наадварот - нават трохi холадна i мокра. Аднак ён з маленства прывык да галечы i на цяперашнюю невыгоду зусiм не зважаў. Горш было ад думкi: а што далей? Цi шукаць працы ў Варшаве, цi вяртацца дахаты? Калi шукаць працы, дык дзе ды якое? А як дахаты вяртацца, дык як i чаго?

Голаду ён не баяўся. Было ж яшчэ два рублi, ды, зрэшты - што той голад навiна для яго?

- Ат, што бог дасць, - шапнуў ён.

Перастаў непакоiцца пра заўтрашнi дзень, цешыўся сённяшнiм. На дварэ цурболiць дождж. Дрэнна было б цяпер у раўку, а тут жа так здорава!

I заснуў, як стомлены мужык, якi, калi яму што снiцца, кажа, што гэта душы нябожчыкаў яго наведвалi.

А заўтра... Будзе што бог дасць!

Зранку распагодзiлася, нават i сонца блiснула. Мiхалка яшчэ раз падзякаваў вартаўнiку за начлег i пайшоў. Быў ён зусiм бадзёры, хоць ад учарашняга дажджу валасы зляпiлiся, а сярмяга ўдубянела, як скураная.

Пастаяў трохi перад варотамi, раздумваючы, куды падацца, улева цi направа? Заўважыў паблiзу адчыненую карчму i зайшоў туды паснедаць. Выпiў добрую чарку гарэлкi i весялейшы пабрыў туды, дзе вiдаць было рыштаванне.

"Цi працы шукаць?.. Цi дахаты вяртацца?.." - таўклiся ў галаве яго думкi.

Раптам аднекуль непадалёку пачуўся гук, нiбы коратка загрымела, потым другi раз - мацней.

Дзяцюк зiрнуў туды.

Крокаў з дзвесце направа вiдаць быў верх рыштаванняў, а над iмi як быццам чырвоны дым...

Штосьцi там адбылося. Мiхалку ахапiла цiкаўнасць. Пабег туды, коўзаючыся i пляхаючы па лужынах.

На незабрукаванай вулiцы, дзе зрэдку стаялi дамы, мiтусiлiся ўстрывожаныя людзi. Крычалi i паказвалi рукамi на незакончаную будоўлю, каля якой ляжалi дошкi, паламаныя слупы i свежы друз. Над усiм гэтым уздымаўся чырвоны пыл.