Жан Сартр: Мур (на белорусском языке)

I вось цяпер у мяне было такое ўражанне, што ўсё жыццё адразу паўстала перада мною, i я падумаў: "Якая ж гэта жудасная хлусня". Яно болей нiчога не каштавала, бо цяпер - яно кончылася. Я казаў сабе: як жа я мог вось так проста шпацыраваць па бульварах, выскаляцца з нейкiмi дзеўкамi, ды я б нават пальцам не варухнуў, каб ведаў, што мне давядзецца вось так памiраць. Усё жыццё было цяпер перада мной, абведзенае рысай, нiбы накрытае каўпаком, але ўсё, што было ўсярэдзiне, - было незавершанае. Я пастараўся неяк яго ацанiць. Я вельмi хацеў бы сказаць сабе: гэта было цудоўнае жыццё. Але яму немагчыма было даць нiякай ацэнкi - гэта быў усяго толькi невыразны накiд; я ўсё жыццё пражыў, пазычаючы за кошт вечнасцi, я нiчога тады не разумеў. Але нiшто цяпер не выклiкала ў мяне шкадавання: можа, у мяне i была цэлая безлiч такога, пра што я мог бы пашкадаваць - прыемны смак "Мансанiльi" цi мора ўлетку, калi я плаваў у невялiкай затоцы непадалёк ад Кадыкса, - але смерць сцерла з усяго гэтага былую прывабнасць.

Раптам бельгiйцу прыйшла ў галаву чароўная думка.

- Сябры, - сказаў ён, - я магу - вядома, калi на тое будзе згода вайсковага кiраўнiцтва, - перадаць ад вас некалькi слоў цi, можа, якi напамiнак людзям, якiя вас любяць...

Том буркнуў:

- У мяне нiкога няма.

Я нiчога не адказаў. Том хвiлiну счакаў i потым здзiўлена зiрнуў на мяне:

- Ты нiчога не перадасi Кончы?

- Не.

Мне была непрыемна гэта яго змоўнiцкая спагадлiвасць, але я быў сам вiнаваты: пра Кончу я расказаў мiнулаю ноччу, хоць, безумоўна, павiнен быў бы стрымацца. Увесь апошнi год я пражыў побач з ёй. Яшчэ ўчора я быў гатовы адсекчы сабе руку, каб зноў убачыць яе хоць на хвiлiну. Таму я i загаварыў пра яе - гэта было неадольна. А цяпер - цяпер мне зусiм не хацелася яе бачыць, я не меў чаго ёй сказаць. Мне нават не хацелася сцiснуць яе ў абдымках: маё цела выклiкала ў мяне агiду, яно было шэрае i потнае, - i я не ўпэўнены, што не адчуў бы такой самай гiдлiвасцi i да яе. Вядома, Конча будзе плакаць, калi даведаецца пра маю смерць; можа, некалькi месяцаў ёй не будзе хацецца жыць. Але памерцi ўсё ж павiнен быў я. Я, а не яна. Я ўспомнiў яе прыгожыя i пяшчотныя вочы. Калi яна глядзела на мяне, нейкая частка ад яе пераходзiла мне. Але цяпер я падумаў, што ўсё ўжо скончана: каб яна зiрнула на мяне цяпер, яе позiрк застаўся б у яе ў вачах i нават не дакрануўся б да мяне. Я быў адзiн.

Том быў таксама адзiн, але ў яго ўсё было iначай. Ён сеў верхi на лаву i ўтаропiўся на яе, скрывiўшы на губах нешта накшталт усмешкi, выгляд у яго быў здзiўлены. Ён працягнуў руку i асцярожна памацаў дрэва, нiбыта баяўся штось паламаць, потым адразу жвава адхапiў далонь i здрыгануўся. На месцы Тома я не забаўляўся б мацаннем лавы; усё гэта зноў былi яго iрландскiя штучкi, але i мне пачынала здавацца, што ўсе рэчы выглядаюць дзiўна: яны зрабiлiся меней выразныя, болей кволыя, чым звычайна. Мне досыць было зiрнуць на лаву, газнiцу, на вугальны друз, каб адразу адчуць, што хутка я мушу памерцi. Натуральна, я не мог сабе ясна ўявiць сваю смерць, але я бачыў яе паўсюль: у рэчах, у тым, як яны адступiлi i сцiпла трымаюцца воддаль, як людзi, што перашэптваюцца каля ложка смяротна хворага сябра. Да сваёй смерцi - вось да чаго дакрануўся на лаве Том.

I каб цяпер мне, у гэтым стане, паведамiлi, што я магу спакойна вярнуцца дамоў, што мне даруюць жыццё, гэта мяне зусiм не кранула б, я застаўся б халодны: калi знiкае iлюзiя, што ты вечны, чакаць колькi гадзiн цi колькi гадоў - усё адно. У пэўным сэнсе я да ўсяго цяпер быў абыякавы i адчуваў сябе вельмi спакойна. Але гэта быў страшны спакой - з-за таго, як паводзiла сябе маё цела: я глядзеў праз яго вочы, чуў праз яго вушы, але гэта ўжо быў не я; яно пацела i дрыжала само па сабе, я абсалютна яго не пазнаваў. Каб даведацца, што з iм адбываецца, я мусiў паглядзець на яго, памацаць, нiбы гэта было цела чужога, iншага чалавека. Часам я яго яшчэ адчуваў - я адчуваў, як у iм нешта слiзгоча i нiбы абрынаецца, як гэта бывае ў самалёце, што зайшоў у пiке, цi, iншы раз, пачынаў чуць, як тахкае маё сэрца. Але гэта нiчога не мяняла: вонкi з майго цела выходзiў толькi падазроны агiдны дух. Найчасцей жа яно маўчала, нiбы замiрала, i я нiчога не адчуваў, апроч няяснага цяжару, быццам на мне было нешта брыдкае, i ў мяне ўзнiкала ўражанне, што я прывязаны да вялiкага, гiганцкага рабака. У пэўны момант я памацаў нагавiцы i адчуў, што яны наскрозь мокрыя; я не ведаў, ад чаго - ад поту цi ад мачы, але на ўсякi выпадак пайшоў памачыцца на кучу вугалю. Бельгiец выняў гадзiннiк, зiрнуў на яго i сказаў:

- Палова на чацвёртую.