Жан Сартр: Мур (на белорусском языке)

- Заткнiся, - сказаў я яму, - можа, паклiкаць табе духоўнiка?

Ён не адказаў. Я ўжо заўважыў, што яго ўвесь час цягне састроiць з сябе прарока i вымаўляць маё iмя - Пабла! - нейкiм знямелым голасам. Мне гэта не надта падабалася; але, здаецца, усе iрландцы такiя. Я цьмяна адчуваў, што ад яго пахне мачой. Шчыра кажучы, у мяне нiколi не было да Тома вялiкай сiмпатыi, i я не бачыў, чаму толькi праз тое, што мы памiрацьмем разам, я павiнен яе адчуваць больш. Ёсць хлопцы, з якiмi ўсё, мусiць, было б iначай. З Рэйманам Грысам, напрыклад. Але побач з Хуанам i Томам я адчуваў сябе даволi самотна. Зрэшты, па-мойму, гэта было i лепш: з Рэйманам я, можа, яшчэ расчулiўся б. А тут я быў непахiсна цвёрды i хацеў заставацца такiм да канца.

Том па-ранейшаму комчыў словы, нiбы ў забыццi. Ён гаварыў, вядома, каб не даць сабе думаць. Вакол яго ўжо нясцерпна пахла мачой, як вакол нейкай бабы, што хварэе на нетрыманне. Вядома, я падзяляў яго думкi, я i сам мог бы сказаць усё, што казаў ён: памiраць - гэта ненатуральна. I з той хвiлiны, як мне наканавана было памерцi, нiшто ўжо не здавалася мне натуральным, нi гэтая куча друзу, нi лава, нi паскудная Пэдрава пыса. Але мне было непрыемна думаць пра тое, пра што думаў Том. I я выдатна ведаў, што ўсю ноч, кожныя пяць хвiлiн, мы зноў i зноў будзем адначасова думаць пра тое самае i будзем пацець i дрыжаць адначасова. Я зiрнуў на яго, i ўпершыню мяне ўразiла яго аблiчча: на iм адбiлася смерць. Гэта ўзяло мяне за жывое: вось ужо цэлыя суткi я жыў побач з Томам, я слухаў яго, гаварыў з iм i ведаў, што ў нас няма нiчога агульнага. А цяпер - мы былi падобныя, як два браты-блiзняты, i толькi таму, што мусiлi памерцi разам. Не глядзячы на мяне, Том узяў мяне за руку:

- Пабла, я пытаюся ў сябе... я пытаюся, цi праўда, што пасля - знiкаеш навечна.

Я выслабанiў руку i сказаў:

- Зiрнi сабе пад ногi, свiнтух.

Памiж ног у яго была лужына, з калашын па нагавiцах цяклi брудныя кроплi.

- Што гэта? - збянтэжана сказаў ён.

- Ты насцаў у нагавiцы, - сказаў я яму.

- Няпраўда, - гняўлiва сказаў Том, - я не сцаў, я нiчога не адчуваю.

Падышоў бельгiец. Ён запытаўся з iлжывай спагадаю:

- Вам дзе-небудзь балiць?

Том не адказаў. Бельгiец моўчкi зiрнуў на лужыну.

- Я не ведаю, што гэта, - сказаў Том зацкаваным, раз'юшаным голасам, - але мне не страшна. Я клянуся вам, мне не страшна.

Бельгiец не адказаў. Том устаў, адышоў у кут i памачыўся. Потым ён вярнуўся, па дарозе зашпiльваючы прарэх, сеў i больш не прамовiў нi слова. Бельгiец нешта пiсаў у блакноце.

Мы ўтрох глядзелi на яго, бо ён быў - жывы. Усе яго рухi, усе клопаты усё гэта было жывое; ён тросся ад холаду ў гэтым склепе, як мусiў бы трэсцiся любы жывы чалавек; у яго было добра наетае, паслухмянае яму цела. А мы - мы ўжо не адчувалi сваiх цел, ва ўсякiм выпадку, калi i адчувалi, то ўжо зусiм не так, як адчуваў ён. Мне рупiла памацаць сабе нагавiцы памiж ног, але я не адважваўся; я глядзеў на бельгiйца, якi сядзеў, абапершыся локцямi на каленi, - ён быў гаспадар сваiм мышцам, ён мог думаць пра заўтра. А мы - мы былi адно бяскроўныя ценi; мы глядзелi на яго i, як ваўкалакi, смакталi вачыма яго жыццё.

Урэшце бельгiец падышоў да малога Хуана. Цi ён хацеў памацаць яму патылiцу дзеля нейкай сваёй прафесiйнай цiкавасцi, цi проста паддаўся спагадзе? Калi гэта была спагада, то яна прачнулася ў iм першы i адзiны раз за ўсю ноч. Ён ласкава правёў малому рукой па галаве i патылiцы. Хуан моўчкi глядзеў, як той яго гладзiць, не зводзячы з бельгiйца вачэй. Потым раптам схапiў яго за руку i неяк дзiўна ўтаропiўся на яе. Ён сцiскаў бельгiйцаву руку абедзвюма сваiмi лапамi, i ад падобнага параўнання глядзець на iх было яшчэ больш непрыемна яны нагадвалi дзве шэрыя клюшнi, у якiх ушчамiлася пульхная ружовая ручка. Я падазраваў, што зараз адбудзецца, i Том, вiдаць, падазраваў таксама, але бельгiец прымаў усё гэта за гарачы Хуанаў парыў i толькi па-бацькоўску ўсмiхаўся. I тут малы падняў яго ружовую руку да рота i хацеў ужо ўкусiць, але бельгiец паспеў рэзка вырвацца i, спатыкаючыся, адступiў да сцяны. Нейкую секунду ён глядзеў на нас з жахам; мусiць, толькi цяпер ён усвядомiў, што мы такiя самыя людзi. Я зарагатаў - так, што адзiн наглядчык нават падскочыў. Другi па-ранейшаму спаў, вочы ў яго былi шырока расплюшчаныя, i мiж павекаў былi вiдны толькi белыя вiрлы.

Я адчуваў сябе стомленым i адначасова ўзбуджаным да астатняй ступенi. Я не хацеў болей думаць пра тое, што адбудзецца на свiтанку, не хацеў думаць пра смерць. Гэта не мела нiякага сэнсу - я ўсё роўна натыкаўся паўсюль толькi на словы цi на пустэчу. Але як толькi стараўся падумаць пра нешта iншае, як адразу зноў бачыў рулi, нацэленыя на мяне. Я, мусiць, дваццаць разоў запар перажыў свой расстрэл, i аднойчы мне нават здалося, што ўсё адбываецца наяве: я, вiдаць, на хвiлiну заснуў. Мяне цягнулi да мура, я адбiваўся, я прасiў у iх прабачэння. I потым, як падскочыў, -прачнуўся i адразу зiрнуў на бельгiйца: я баяўся, што ў сне закрычаў. Але той спакойна гладзiў вусы, ён нiчога не заўважыў. Можа быць, каб была такая ахвота, я здолеў бы трошкi паспаць: апошнiя двое сутак я не заплюшчыў вачэй i быў зняможаны ўшчэнт. Але мне не хацелася так марна трацiць дзве астатнiя гадзiны жыцця: яны прыйшлi б па мяне на свiтанку, разбудзiлi i павялi за сабой, i я, ачмурэлы яшчэ спрасонку, здырдзiўся б, не паспеўшы нават i пiкнуць; я не хацеў гэтага, я не хацеў памiраць, як бязглуздае быдла, я хацеў зразумець. Апроч таго, я баяўся, што ў мяне пачнуцца кашмары. Я ўстаў, прайшоўся сюды-туды па пакоi i, каб неяк перамянiць думкi, пачаў прыгадваць, як жыў раней. На мяне нахлынула цэлая хваля бязладных успамiнаў. Былi i добрыя, i благiя - прынамсi, так я называў iх раней. У маёй памяцi праплывалi розныя гiсторыi, твары. Я зноў убачыў аблiчча таго малога novillero, якi даведаўся, што жонка падчас la Feria ў Валенсii наставiла яму рогi, я ўбачыў твар аднаго свайго дзядзькi, твар Рэймана Грыса. Мне прыгадалася, як у 1925 годзе я тры месяцы бадзяўся без працы, як я ледзь не здох з голаду. Я ўспомнiў i тую маркотную ноч у Грэнадзе, калi заснуць мне прыйшлося на лаве: я тады не еў ужо тры днi, мяне грызла шалёная роспач, я не хацеў здыхаць. Цяпер я толькi крыва ўсмiхнуўся. З якой прагнай упартасцю я ганяўся за шчасцем, за жанчынамi, за свабодай. Навошта было ўсё гэта? Я хацеў вызвалiць Гiшпанiю, захапляўся Пi-i-Мiргалем, далучыўся да анархiстаў, я выступаў з прамовамi на публiчных сходах: я ўсё прымаў усур'ёз - так, нiбыта я быў бессмяротны.