- Але ты, па-мойму, з сябрам, - адказаў той, не зводзячы з Люсьена вачэй, - i табе, напэўна, трэба нас пазнаёмiць.
Люсьен устаў i шырока ўсмiхнуўся. "Дастаў!" - падумаў ён; шчокi ў яго гарэлi. Берлiякава шыя раптам правалiлася ў плечы, i на нейкае iмгненне Люсьену здалося, што зараз той адмовiцца iх знаёмiць.
- Ну дык што, назавi ж мяне пану, - сказаў Люсьен вясёлым голасам.
Але не паспеў ён закончыць фразы, як кроў прылiла яму да скроняў, i яму захацелася правалiцца скрозь зямлю, Берлiяк крута павярнуўся i, не гледзячы нi на каго, прабалбатаў:
- Люсьен Флёр'е, лiцэйскi прыяцель; пан Ашыл Бержэр.
- Пане, я захапляюся вашымi творамi, - слабым голасам прамовiў Люсьен.
Бержэр узяў яго руку ў свае доўгiя i тонкiя далонi i прымусiў сесцi. Запанавала маўчанне; Бержэр ахунаў Люсьена цёплым ласкавым позiркам i ўсё не выпускаў рукi.
- Вы нечым усхваляваны? - мякка спытаўся ён.
Люсьен прачысцiў голас i, зiрнуўшы Бержэру ў вочы, выразна прамовiў:
- Я ўсхваляваны!
У яго было ўражанне, нiбы толькi што ён прайшоў iспыт нейкага таемнага пасвячэння. Пэўную хвiлiну Берлiяк яшчэ нерашуча стаяў, але потым са злосцю зноў сеў на месца i кiнуў шапку на стол. Люсьену карцела расказаць Бержэру пра сваю спробу самазабойства; гэта быў той чалавек, з якiм трэба было гаварыць адкрыта i без падрыхтоўкi. Але пры Берлiяку ён не адважваўся i ўжо адчуваў да сябра нянавiсць.
- У вас ёсць ракi*? - спытаў Бержэр у гарсона.
* Ракi - рысавая гарэлка.
- Не, няма ў iх, - паспешлiва адказаў Берлiяк. - Карчомка нiшто, але са спiртнога адзiн толькi вермут.
- А што гэта там у вас такое жоўтае, у тым вунь графiне? - з вольнай i мляваю самаўпэўненасцю спытаўся Бержэр.
- Гэта белы "Круцыфiкс", - адказаў гарсон.
- Ну што ж, налiце мне гэтага.
Берлiяк увесь час ёрзаў на крэсле: здавалася, яго раздзiрала дваiстае пачуццё - жаданне пахвалiцца сваiмi сябрамi i, адначасова, боязь прыўзнесцi Люсьена сабе ж на шкоду. Нарэшце ён усё-такi прамовiў змрочным i гордым голасам:
- Ён хацеў пакончыць жыццё самагубствам.
- Ды ну! - сказаў Бержэр. - Я разумею.
Зноў запанавала маўчанне: Люсьен сцiпла апусцiў вочы i толькi i думаў, цi хутка зматаецца Берлiяк.
Бержэр раптам зiрнуў на гадзiннiк.
- А што твой зубнiк? - спытаў ён.
Берлiяк нехаця ўстаў.
- Схадзiце са мной, Бержэр, - умольна папрасiў ён, - гэта зусiм побач.
- Навошта, ты ж вернешся. А я пакуль пасяджу з тваiм сябрам.
Берлiяк замуляўся, пераступаючы з нагi на нагу.
- Давай-давай, бяжы, - уладна сказаў Бержэр, - мы цябе тут пачакаем.
Калi Берлiяк пайшоў, Бержэр устаў i бесцырымонна сеў побач з Люсьенам. Люсьен доўга расказваў яму пра самагубства, паведамiў, што жадаў сваю мацi i што зацыклiўся на садысцка-анальнай стадыi, што ў душы яму нiчога не мiла i ўсё ў iм - адна камедыя. Берлiяк слухаў моўчкi, глыбакадумна пазiраючы на Люсьена, i той адчуваў асалоду ад таго, што яго разумеюць. Калi ён скончыў, Бержэр па-сяброўску абняў яго рукою за плечы, i Люсьен адчуў водар адэкалону i ангельскага тытуню.
- Ведаеце, Люсьен, як я называю ваш стан?
Люсьен з надзеяй зiрнуў на Бержэра; i не ашукаўся ў сваiх спадзяваннях.
- Я называю яго Збянтэжанасцю, - сказаў Бержэр.
Збянтэжанасць: слова пачыналася ласкава i бела, як месячнае святло, i толькi канечнае "асць" адлiвала меддзю барабанных талерак.
- Збянтэжанасць... - прамовiў Люсьен.
Ён адчуваў сябе важна i ўсхвалявана, як тады, калi паведамiў Рыры, што ён - самнамбул. У бары было цёмна, i толькi дзверы шырока адчынялiся на вулiцу, у бялявы i святлiвы вясеннi туман; скрозь далiкатны водар, што iшоў ад Бержэра, да Люсьена далятаў цяжкi пах змрочнае залы, пах вiна i сырога дрэва. "Збянтэжанасць... - думаў ён. - Што мне цяпер рабiць?" Ён яшчэ добра не разумеў, што перад iм адкрылi - добрую якасць цi нейкую новую хваробу; ён толькi бачыў перад самымi сваiмi вачыма спрытныя Бержэравы вусны, за якiмi то хаваўся, то зноў узнiкаў блiскучы залаты зуб.
- Мне падабаюцца людзi, якiя жывуць у збянтэжанасцi, - казаў Бержэр, - i па-мойму, вам выпала незвычайная ўдача. Бо вам гэта, урэшце, дадзена. А вы зiрнiце на гэтых парсюкоў. Якiя яны ўпэўненыя, непахiсныя. Iх трэба было б кiнуць да чырвоных мурашак, каб тыя iх крыху пацвялiлi. Вы ведаеце, што робяць гэтыя руплiвыя казявачкi?
- Ядуць чалавечыну, - адказаў Люсьен.
- Менавiта! Яны вызваляюць шкiлет ад чалавечага мяса.
- Зразумела, - сказаў Люсьен. I дадаў: - А я? Што рабiць мне?
- Нiчога, дзеля ўсяго святога, - з камiчным спалохам адказаў Бержэр. - I галоўнае - не сядзець так непахiсна, як гэтыя. Прынамсi, - смеючыся, дадаў ён, - калi не патрапiце на паль. Вы чыталi Рэмбо?
Читать дальше