Җәмит Рәхимов - Батырша

Инде тәмам төн булды: ай калыкты – аланны сихри нурга күмде. Абдулла, соңара башлаган ахшам намазын укып алмакчы булып, урыныннан кузгалды. Борылып инешкә таба китәм дигәндә, тагын туктап калды – малайның язмышы ачыкланып бетмәде ләбаса.

– Соң сән нишләп йөрисең дә кая барасың болай?

– Үзем дә белмим.

Шулай дип җавапласа да, һаман төпченә торгач, ниятен әйтеп бетерде Яхъя. Аны үзләренә алып кайткан Игнат дәдәйнең тормышы да очын очка ялгап кына бара икән. Алай да гаиләсенә сыендырган малайны, Яхъя кышны аларда чыккан. Тик тегенең марҗасы, Анна түтәй, малайның артык кашык икәнен еш кына телгә алып тора икән. Җәй җитүгә, турыдан ук яра башлаган:

– Син инде үз ягыңа, үз халкың арасына авыш, сынок, – дигән. – Илда чыпчак улмяй, – дип, сүзен татарча ныгытып та куйган.

Атасы белән анасының Ык буендагы бер авылдан күчеп килүләрен ишетеп белә икән малай. Авылның исемен генә хәтерләми. Кулына Анна түтәй биргән ипи катылары төенләнгән киҗеле ашъяулык тотып, туган ягына дип юлга чыга Яхъя. Урман-таулар арасында буталып йөри торгач, юлдан яза. Монда ничек килеп егылганын да белми.

Тәһарәт яңартып, ашык-пошык кына намазын укып алгач, янә табын кормакчы булып, учак янына килде. Тик Яхъя инде кылган-келәмгә авып йоклап киткән иде. Абдулла аннан-моннан гына капкалап алды да, иярен баш астына куеп, күккә карап ятты. Күк йөзе эреле-ваклы, якты вә сүрән йолдызлар белән тулы иде. Һай, санап очына чыга алучы бар микән бу йолдызларның?! Юктыр. Баксаң, җирдәге халаеклар саныннан да күбрәктер әле алар. Ә сыйганнар бит, сыйганнар күк гөмбәзенә! Халаеклар исә сыймый, сыярга да теләми. Берсен берсе кимсетә, җәберли, суя. Син начар, син вак-төяк, янәсе. Ә бит вак халыклар да, бөекләре дә юк дөньяда, Аллаһы Тәгалә барын да тигез яраткан кешеләрнең. Мәгәр куәтлерәкләренең түрәләре һаман ирәйгәннән-ирәяләр. Бигрәк тә урыс түрәләре котырына, ике ел буе җәберлиләр бит инде мөселманны, көн яктысы күрсәткәннәре юк! Башка халаекларны кимсетүчеләр үзләре дә игелек күрми инде анысы. Хагы шулай. Әмма изәләр, көч-куәтләре белән масаялар. Ярый, бер дин тотучылар башка аллаларга яисә балбалларга табынучыларны кыерсытсыннар да ди. Ни әйтсәң дә, кыйблалары башка – ызгышмый-талашмый хәлләре юк! Урысны урыс кысуны ни дип аңлатырга менә?! Җир җитмиме, малмы, данмы?! Әллә соң бәндәләр табигатендәге азгынлыкмы бу? Вә әй хәсрәт, патша әгъзәм хәзрәтләре, ягъни шәрәфәтле мәликәбез белми микәнни шул хәлләрне? Юктыр. Белсә, халаекларның үзара низагына юл куймас, һәркайсына туры юлны күрсәтер иде. Белмидер шул, һай белмидер!

Шулчак Яхъя саташып кычкырып җибәрде. Абдулла, җылыткан урыныннан торып, малай янына килде, «бисмилла» сын әйтеп, аның маңгаеннан, битеннән сыпыргалады, догасын укып, битен өшкерде. Яхъя тынычлап киткәч кенә, янә барып ятты. Инде бөтен барлыгын шушы малай язмышы биләп алды. Вәт бәла. Нишләтергә моны? Ташлап кына китәр идең дә бит, кәҗә бәрәне түгел. Үзең белән алсаң да – вай. Ни ашатырсың да кая куярсың? Бер-бер ил-җирдә ышанычлы кулларга биреп калдырсаң, ачтан үлмәс үлүен, рәхәт тә күрмәс. Бәхете җиңгән тәкъдирдә дә бер-бер башкорт агаена бабул-кол булыр – бары шул. Малай исә тере күренә, каһәр. Ашатып-эчертеп аягына бастырсаң, сабак тышлатып, гыйлем-гыйрфан бирсәң, хәйран гына ир чыгып куюы бар үзеннән. Әллә соң атай белән анайга алып кайтыргамы? Миннән игелек күрмәделәр, бахырлар, карт көннәрендә бер юанычлары булыр Яхъя.

Уйлары шундыен мавыктыргыч иде ки, аларның карарга әверелүен тоймый да калды. Хак, Карышбашка алып кайтырга үзен! Тәненә ит кунып, көч җыеп алсамы?! Атасының кулы арасына керерлеге, картның бер дигән ярдәмчесе булырлыгы бар ич аның!

Абдулла малай язмышы хакында үрсәләнеп яткан арада, таң сызылды, үләнгә чык төште, аланга куе томан ятты – чиркандырып җибәрде. Ул, урыныннан кузгалып, учакка ботак-сатак өстәде, янәшәләрендә генә аягында килеш черем итеп торган атына карап алды. Аннан, кире каккысыз нияткә килеп, бөгәрләнеп яткан Яхъяга эндәште:

– Тор, олан, кузгалабыз!

Ике тәгәрмәч эзе уртасында шактый такырайган ат сукмагы ярылып яткан дала юлыннан җирән алаша шәп җилдерә. Өстендәге җайдагы гына бераз сәер кыяфәттә – гүя корсаклы хатын. Баксаң, ялгызы түгел икән бит юлчы, алдында чәүкә баласы сыман бер малай утыра. Әйе, ат өстендә алар һаман икәү. Шуңа карамастан алаша өзлексез юырта, адымлап барганда да шактый нык алдыра. Шулай булмый ни, Уралның бу як итәге буйлап кулайрак җәйләү эзләп йөргән мәшәкатьләр артта калды. Табылдык малайны күз яшедәй саф сулы күлдә ком вә күбекле үлән белән ышкып-ышкып югач, Яхъяга яңа сауган сөт эчерә-эчерә көтүченең хәзинәдә барын ашатып, аны хәл алдырган өч көн эчендә алаша да хәйран гына егәр алып өлгергән иде. Абдулланың Урал алды буйлап уралып йөрүе бушка китмәде. Язмыш аны Җомагыл атлы киң күңелле бер башкорт җәйләвенә алып килде. Хуҗа үзе дә, аның кыр казахларыннан булган ике көтүчесе дә гаҗәеп юмарт, кешелекле булып чыктылар. Ашау-эчү, байларча ук булмаса да, шактый мулдан иде, хәтта ки көн саен калҗа, кымыз кебек нигъмәтләрдән дә авыз итәргә туры килде. Анысыннан да бигрәк, тәмам бетәшкән Яхъяга сөте мулдан. Тустаганлап та, агач чиләккә капланып та эчте малай – күзгә күренеп хәлләнде.