Тор Хейердал: Падарожжа на «Кон-Цікі»

Хейердал у апісанні падарожжа на «Кон-Цікі», а таксама ў надрукаванай навуковай працы прыводзіць вялікую колькасць доказаў сувязі Палінезіі з Амерыкай. Гэтыя матэрыялы, безумоўна, вельмі цікавыя і заслугоўваюць увагі з боку спецыялістаў і далейшага вывучэння. Але некаторыя паралелі, якія праводзіць ён паміж культурай палінезійцаў і старажытных жыхароў Паўднёвай і Паўночнай Амерыкі, з’яўляюцца вельмі спрэчнымі.

Занадта смела, напрыклад, Хейердал абыходзіцца з матэрыяламі, якія датычаць вострава Пасхі (яны даюцца часткова і ў гэтай кнізе). Палінезіец-этнограф Тэ Рангі Хіроа ў сваёй кнізе «Мараплаўцы сонечнага ўсходу», выдадзенай у перакладзе на рускую мову ў 1950 годзе, прыходзіць да вываду, што культура вострава Пасхі мае цесную сувязь з іншымі астравамі Палінезіі. «Даўгавухія», якіх Хейердал лічыць выхадцамі з Перу, прыйшлі з Маркізскіх астравоў, дзе шырока распаўсюджаны цяжкія вушныя аздабленні. «Караткавухія» — выхадцы з вострава Мангарэвы, жыхары якога не праколваюць сабе вушэй. Жыхары Маркізскіх астравоў ставілі ў сябе на радзіме вялізныя статуі і будавалі апорныя сцены. Тое самае яны рабілі і на востраве Пасхі. Астатнія факты тлумачацца гэтак жа проста, без прыцягнення сувязей з культурай Перу.

Але для некаторых фактаў падабенства, якое сапраўды мае месца, трэба дапусціць існаванне ў мінулым непасрэднага кантакту жыхароў Амерыкі і Палінезіі. Так, несумненна, што салодкая бульба, батат або кумара, завезена з Амерыкі ў Палінезію яшчэ да кругасветных плаванняў еўрапейцаў; што некаторыя рэчы, знойдзеныя ў час раскопак старажытных паселішчаў у Паўднёвай Амерыцы, сведчаць аб сувязі з Палінезіяй.

Прыхільнікі «азіяцкай» гіпотэзы ўжо даўно меркавалі, што палінезійцы, на дзіва смелыя мараплаўцы, маглі на сваіх пірогах даплываць да берагоў Паўднёвай Амерыкі. Палінезійцы рабілі і робяць на сваіх пірогах вялізныя пераходы паміж астравамі Палінезіі — аж да Гавайскіх астравоў на паўночным усходзе і вострава Пасхі на паўднёвым усходзе, з радыусам плаванняў да 2 500 марскіх міль. Напрыклад, яшчэ нядаўна пяць братоў з вострава Пасхі праплылі ў звычайнай рыбацкай пірозе ад гэтага вострава да Таіці (гэта значыць большую адлегласць, чым ад вострава Пасхі да Паўднёвай Амерыкі, паміж якімі 2 030 міль) і вярнуліся назад. Цяпер, пасля экспедыцыі Хейердала, трэба лічыць даказаным, што і асобныя групы перуанцаў маглі трапляць на плытах у Палінезію.

Гіпотэза аб азіяцкім паходжанні палінезійцаў, нягледзячы на экспедыцыю Хейердала і з’яўленне яго кнігі, па-ранейшаму застаецца найбольш абгрунтаванай.

Але Хейердал сабраў шмат новых фактаў для пацвярджэння «амерыканскай» гіпотэзы, і справа будучых даследчыкаў вырашыць, наколькі вялікая доля амерыканскага элемента ў культуры палінезійцаў і ў фарміраванні гэтага народа.

Падарожжа Хейердала трэба лічыць адной з самых цудоўных і смелых навуковых экспедыцый нашага часу, а кнігу яго — самай цікавай аповесцю аб падарожжах. Нездарма за шэсць год — з часу выхаду ў свет першага нарвежскага выдання ў 1948 годзе і да сярэдзіны 1954 года — кніга Хейердала выйшла за мяжой шматлікімі выданнямі агульным тыражом больш за 2 500 тысяч экземпляраў: тыраж дагэтуль нечуваны і неверагодны ў капіталістычным свеце для кнігі аб навуковай экспедыцыі.

С. В. Обручаў

Позірк на мінулае. — Стары з вострава Фату-Хіва. — Вецер і плынь. — Пошукі Цікі. — Хто засяліў Палінезію? — Загадка Паўднёвага мора. — Тэорыя і факты. — Легенда пра Кон-Цікі і белую расу. — Пачатак вайны.

Часам вы можаце апынуцца ў незвычайным становішчы. Усё дагэтуль адбывалася паступова, самым натуральным чынам; і калі ўжо вярнуцца назад ніяк нельга, вы раптам пачынаеце дзівіцца і пытаць у самога сябе, як вы да гэтага дайшлі.

Так, напрыклад, калі вы выбраліся ў плаванне па акіяну на драўляным плыце з папугаем і пяццю спадарожнікамі, то раней ці пазней непазбежна здарыцца наступнае: аднойчы цудоўным ранкам вы прачняцеся ў акіяне, выспаўшыся, магчыма, лепш, чым звычайна, і пачняце думаць аб тым, як вы тут апынуліся.

Адным такім ранкам я сядзеў, запісваючы ў мокрым ад расы суднавым журнале:

«17 мая. Дзень незалежнасці Нарвегіі. Мора бурнае. Вецер даволі моцны. Сёння я выконваю абавязкі кока і знайшоў сем лятучых рыб на палубе, аднаго кальмара на даху каюты і адну невядомую рыбіну ў спальным мяшку Тарстэйна...»