Хараев ИбрахIим - ЧIир. Роман

– Суна хаьа хIара тайпа хIума дан доьналла Арсгирехь бен хир дацара. Йуха Боки-Дукъа агIоне дIа а хьаьжна, цо и йуьрт йекош мохь туьйхира:

– Арсгири! Хьо тоьлла хьуна тахана!

Маржа-йаI, мел деза лоруш хилла нохчийн лаьмнашкахь адаман дахар а, Iожалла а. Уьшкхалахь доьдуш тезет а долуш, Боки-Дукъа геланча кхечира, Арсгиран хабар дохьуш:

– Шуьца долу мостагIалла тховса чекхдаьлла, уьшкхалахошна лаьа шу шайн тезетахь ган – аьлла.

Оцу кепара Боки-дукъархоша гайтина йаьхь бахьана долуш, шерашца лаьттина мостагIалла хадош, тIаьххьара шайн вийна стаг витира царна уьшкхалахоша. Шайн мостагIаша гайтиначу доьналлин дуьхьал шайн лаккхара син-оьздангалла а, гIиллакх а гойтуш…

Уьшкхалахой кхетара Арсгирина хIуммаъ атта ца хиллий тIеман кIурлара шен мостагIчун дакъа схьаэца. Нохчашна даима а мехалла хетта шайн стеган тIехIотта коша барз хилар, цундела иза шена хууш, мостагIий уьш боллушшехь, вийна Iуьллучун доьзалан ойла йинера Арсгирис а, цуьнан вашас – ТIасас а.

Амма кху книгин турпалхойн амалан йоккха башхалла йу ас масалийна йалийначу кийсаган турпалхойн амалца. Генарчу махкара вешин дакъа дохьуш вогIуш верг шен чIирхо вуй хиъча, иза вуьйр ву ша олу романан турпалхочо. Оцу кепара вайна гуш ду цкъа мацах биъна дуй къарбар бахьана долуш, Делан оьгIазло шина бIешарехь тIера ца йаьллачу шина доьзална йукъахь йолу чIир нохчийн ламастех йоьхна хилар.

Сайн дешхьалхе йерзош, кхин масала дало лаьара суна:

– Ши доттагIа хилла бохуш дуьйцу, цхьаьна заманехь чIогIа дегайовхонца гергарло лелош, нехан бIаьрг хIуттуш цу шиннан гергарлонах и шиъ масалийна валош. Цу накъосташах цхьанна йуьртахь хазаллина цIе йаьккхина йолу цхьа йоI хилла йезаш, иза цуьнга вистхуьлуш хилла, амма доттагIчунна цунах лаьцна хууш ца хилла хьуммаъ. Цкъа цхьаьна дийнахь синкъераме вовшахкхеттачохь, шолгIачу накъоста хабар тIедахьийтина хилла йоьIана, ткъа цуьнан доттагIа оьгIазвахана и йоI шена йезаш ма йу – аьлла. И бахьана долуш доккха дов даьлла хилла накъостийн. Цара сацам бина и дов шаьлтанашца къасто. ШолгIачу дийнахь йоI йезаш хиллачуьнан доттагI йуьрта йистехь охьахиъна Iаш хилла шаьлта а кечйина, накъост схьакхачаре хьоьжуш. Иза ца вогIуш хан йаьлла хилла, тIаккха цо бажа лаьллина воьду жима кIант вахийтина цуьнга схьавола ала. Дукха хан йалале кIант схьавеъна цу накъосте хабар дохьуш, хьоьга хьан доттагIчо бабас бовха хьокхам а, тIо-берам а бина, и баа схьавола боху – аьлла. ХIара цецваьлла, тIаккха дукха хан йалале церан керта а ваьлла шен накъосте мохь тоьхна:

– Баби тIо-берам безара суна, амма иза баа со къонаха вац хьуна! – йуха а вирзина дIа вахара иза гIийла ойланашкахь…. Оцу кепара, Хараев ИбрахIиман книгин турпалхойн васташа а гойту бабин тIо-берам мел доккхачу а девнал мерзох а, безох а хилар.

Журналист,

йаздархо,

Евразийски кхолларалин Гильдин

декъашхо Акаев ИсмаIал.

2022 шо.

«Шаьлта»

…МостагIчун са айдеш, хьо хийла цIевзина,

ДоттагIчун сий айдеш, харцонца къевсина.

Къонахийн буйнахь хьо ткъес хилла лаьттина,

КIиллочо хьан ховха мехкан сий дайина.

Акхачу ойланца хьо пхьеро ирйина,

ЧIирхочо бодашкахь хьо шеца текхийна.

Алахьа, моссаза хьо цIийца йилхина,

Хьайга сатуьйсучохь ботт цхьалха йитина,

Тешаме хилла хьо дог стешха воцчунна,

Кхераме хилла хьо тешнабехк болчунна,

Маьлхан нур хилла хьо йаьхь йолчу кIенташна,

Iаьржа дIовш хилла хьо цу кIентийн наношна…

Нийсса йалхийтта шо даьллера Руслан дахаро шатайпа къизаллица зийна. Тверской урамехь йолчу шен офисан корехула вехха хьоьжура иза дуьненан гIуллакхаша дIасхьаидочу адамашка. ХIорд санна йоккха а, йистйоцуш а йолчу кху гIалин стигла кхийда и леккха гIишлош бен доцуш хьоьжура адаман гIайгIанашка. Масех шо дара Руслан кхузахь веха. ХIора а дийнахь цхьа хаттар хьийзара цуьнан замано хьере биначу коьртехь – хIун бахьана долуш лачкъийна кхуьнан цхьаъ бен воцу кIант? Муьлхачу бекхаман гураша лаьцна цуьнан жима дахар? Цу ойланаша къийзош мIараш туьссура Русланан догах, ткъа хIора а буса гIенашкахь дуьхьалтуьссура кIентан и хьоме сибат. Буьйсане сатуьйсура Руслана. Иза хьаьгна хуьлура набарна товжа. ХIора а буса гIенашкахь вогIура, дукха жима волуш, кхуьнан дахарера тIепаза вайна волу цхьаъ бен воцу кIант. Сийсара берхIиттара ваьлла гира цунна иза гIенах. Хазачу аматехь жима стаг кхиънера кIантах. Иза безамца велакъежара шен дена, ткъа бIаьргийн хьежар кIоргера а, кхетаме а дара. Руслан гIенах цхьа хьехар деш вара кIантана, цуьнгара гIалат даларна кхоьруш, ткъа Микаил леррина шен дега ладугIуш вара. Эххар а, самаваьлла Руслан кхийтира иза гIан хилар. Мохь-цIогIа тоххал балано буьзнера кийра. Ма мекара хиллера кхоллам – цхьаъ бен воцучу кIантах хIара ваккхарал совнаха, хIинца цо хIора а буса хьегош ву иза цу кIентан марзонах… Руслан кхоьрура ша тIаьххьаре а галваларна, цундела цо сацам бира психолог волчу ваха.