Андрей Федоренко - Нічые

- А гэта ж я, далібог, я! - не вытрымліваў тады і азіраўся, шукаў вачыма такую ж, як сам, крэпенькую, зграбную, чырванашчокую дзяўчыну, нізка, па самы лоб абвязаную хусткай-«канаплянкаю», як бы ўжо яна была дарослай маладзіцаю. - Праўда ж, Лізка? Ну, скажы!

У яго звонкім, дрыготкім ад уласнае смеласці голасе былі і дзіцячая неразумная пахвальба, і нецярпячка, і боязь, страх нават, што яму не павераць, смяяцца пачнуць або яшчэ прагоняць адсюль...

- Далібог, не хлушу! - сцягваў шапку і жагнаўся з наіўнай шчырасцю, як і ўсе бязгрэшныя дзеці. - Дзядзька Мікола, дзядзька Гнат - ну, скажэце!.. Праўда ж?

- Праўда, праўда, - пацвердзіў дзядзька Мікола, чамусьці без заўсёднага свайго смеху. Як і Гнат, як і абодва Карпавы сыны, ён быў мясцовы і добра ўсіх ведаў. - Ты ў нас гірой, Васілько, - няўмела пахваліў малога, - сапраўдны гірой!..

Крэпенькая, зграбная дзяўчынка, яшчэ больш чырванеючы, не падымаючы вачэй, ціха ўшчувала «гіроя»:

- Маўчы, тут жа людзі стаяць... Бяжы дамоў ужо, пагрэйся на печы - вунь смаркачы папусціў!..

Але дзе там, акрылены Міколавай пахвальбою малы нічога і слухаць не хацеў.

- Я прама гародамі - отама-во, пабег, крычу: дзед Карпа, Дзяніс, дзядзька Гнат, дзядзька Мікола - там, крычу, бальшавікі ездзяць, ото-то каля вашай хаты будуць!..

Худзенькі Мікіцін, яшчэ больш змізарнелы, скундзёблены ад холаду і страху, падняў галаву, на міг сустрэўся з Васількам вачыма, і толькі цяпер яму прыйшло на памяць і ён з панылай абыякавасцю ўспомніў, як даўно-даўно (на самай справе менш чым паўгадзіны назад) гэты самы хлапчук даваў стракача агародамі ад хаты, а ён, Мікіцін, стаяў, як ёлуп, і мачыўся на кола, марыў пра кашу з салам, пра вызнянскую цёплую казарму, пра земляка Чувалава, які напіша на радзіму, што ўсё ў іх тут у парадку і ваююць яны дзякаваць Богу...

Мікіцін патупіўся, з тою ж панылай абыякавасцю адзначыў, што халадае і сняжок не перастае, пад заднім колам няма ўжо жоўтай пляміны... Вось таксама замяце і кроў, і ўсе сляды іхнія, ніякага знака па іх не астанецца, ніхто іх не знойдзе, ды і шукаць ніхто не будзе!.. Каму ён трэба, слабасільны, неабстрэлены, непісьменны чырвонаармейчык славутай шаснаццатай арміі дваццаць другога палка дзевятнаццатага асобага ўзвода, баец, які нават «пам-нач-кам-узвода» так і не навучыўся вымаўляць, які і ў бальшавіцкую армію пайшоў ні па якім не «зову сердца», як выдумляе ў сваіх пісьмах дурны, дарма што грамацей, Чувалаў, а ад таго, што ў іхняй мнагадзетнай сям'і паелі нават беражоную семянную бульбу і проста пухлі з голаду, а ён, Мікіцін, перад тым як запісацца служыць, абышоў па хатах усіх дэзерціраў і камісаваных ды распытаў добра: дзе лепш кормяць, дзе адзёўка прыгажэйшая - у чырвоных ці, скажам, у белых... Вось такое «веление сердца»...

Усё было скончана, і цяпер толькі брызент у задку падводы, тапырачыся, абазначаў схаваную пад ім паклажу. Ды яшчэ коні, акурат бы той Карпаў сабака, чуючы людскую кроў, пужліва стрыглі вушамі, касавурыліся, раздзьмухвалі шырокія ноздры і штораз беспрычынна ўсім целам уздрыгвалі, як робяць гэта душным летнім днём, калі дакучае гнус. Гнат павярнуўся да Кецкі, рыкнуў: «Ну, давай!..» - і да таго не адразу дайшло, што гэта вяроўку трэба даць. Вяроўка вісела ў яго на плячы, а адкуль яна ўзялася, ён не помніў - хутчэй за ўсё Гнат накінуў на яго, як на слупок, калі сам бег хутчэй страляць у чалавека, у гэтага вось самага, над якім тапырыцца брызент... Кецка падаў вяроўку і, наўчоны ўжо, сам, без каманды паспешліва выдаўжыў рукі. Нават Гнат, спрытна і туга завязваючы вузел, прабурчэў на гэтую залішнюю стараннасць:

- Сагні ў лакцях трохі, цягнеш тут... - Дзелавіта агледзеў палонных, прыкінуў, які інтэрвал трэба даць, ці хопіць вяроўкі на ўсіх. Націснуўшы Кецку на жывот, адцягнуў рэмень, сілком прапіхнуў пад яго звітак вяроўкі. - Наступны!

Наступны быў Мікіцін. Зусім не адчуваючы болю, з якім упівалася ў настылую скуру скручаная ў тры столкі вяроўка, ён толькі падумаў: навошта ўсё гэта, хіба яны ўцякаюць ці збіраюцца ўцякаць, хіба мала ім навукі?..

- Іх бы саміх упрэгчы, заместа коней, - зларадна прашамкаў дзядок, абуты ў белыя валёнкі; ён стаяў паперадзе ўсіх, абапіраючыся на сукаватую неакораную крывуліну. - Асабліва гэтага вось, чорта бяспалага, - паказаў на Кецку. - Хай бы цягнулі!

Адзін малы Васілько, у якога, відаць, уяўленне ўміг стварыла малюнак - чырвоныя цягнуць воз, а коні спаважна йдуць сабе збоку, - зайшоўся нервовым смехам, больш ніхто, нават рагатун Мікола, не падтрымаў дзеда. Гнат, які ўвязаў адной вяроўкаю палонных, выставіў іх цугам і цяпер, сагнуўшыся, намотваў канец вяроўкі на кручкі пад задком, сярдзіта зіркнуў на старога знізу ўверх.