Уладзімір Караткевіч - Быў. Ёсць. Буду

Замкі - хай...

А нашто ж адрыны?..
Трубы вояў плачуць наўзрыд.

Паміж яварам і калінай
Сядзіць Вялікі Давід.
Вакол - вялізная світа
І ні лапічка свежай травы.
І латы яго пабітыя,
І на твары - дым баявы:

- Яне! Прасі чаго можаш!
Ты ў ворага славу адняў,
Ты прабіўся праз строй варожы,
Ты - магістра зваліў з каня.
Ты -
Зламіў таму быдлу шыю,
То прасі хоць свет у мяне.

- Княжа... Мне паланянку...
Марыю...
Яна... пакахала мяне.

- Хочаш - золата колькі важыш?
Ці бурштынаў,
каб аж скамянець?

- Княжа... Мне паланянку...
Марыю...
Яна... пакахала мяне.

- Хлопча!!! Аб'еўся блёкату!?!
Немец з прусам кроў нашу п'е...
Яна пруска! Балтка! Рабыня!

- Княжа, я кахаю яе.

- Д-добра, бяры яе ў жонкі, -
Ўсё ж паправа для нашых ніў.

І адсек ён галіну явару,
І каліны цвет абламіў.

- Бяры, калі так кахаеш...

Чагосьці я добры цяпер?
Толькі ведай: такое - навекі.
Кінеш - то лепей бы ўмер.
Кахай да апошняга ўздыху,
Кахай да ліхога канца.
Толькі вось што...
Хочаш не хочаш
А матцы дашлі ганца.
Бо яшчэ прыпасе табе вілы,
Бо яшчэ глядзіш - і канец!..

На апошніх канёвых жылах
У двор уварваўся ганец.

- Пруска?!? Яны пад прымусам
(Кляты, рабскі народ!)
Зрабілі нам, беларусам,
Найгоршыя з горшых шкод.
І няхай яны знікнуць знічкаю...
І няхай...

І тады яна
Атруту, чорны дурнічнік
Распусціла ў чашы віна.

Ян вёз,
Асцярожна трымаючы
Пад грудзі магутнай рукой.
Конь ступаў, нібы нёс паміраючым
Чашу з крынічнай вадой.

Прыскакалі.
Вояў калона
Па шляху паўзе, як ніць...
На гульбішчы чорнай варонай
Няўмольная маці стаіць.
А яны - як светлая мара,
А яны - як вясны яснацвет.
На кальчузе - галінка явару,
На шнуроўцы - калінавы цвет.

- Маці, я дужа кахаю.
Гэта вечная радасць мая.
Палюбі, як неба кахаеш,
Палюбі, як кахаю я.

У нянавісці неба згарае,
Пасвіць воўк чараду авец.

Конь басуе... іграе...
Зямлю капытамі крае,
Зоры вачыма лічыць,
Чуе вушамі -
канец.

- Піце на хмель і на руту,
Піце, дзеці мае.
(Падае Марыі атруту,
Яну - віно падае.)
- Тут твой дом, бузіна ля парога,
Тут прабабкі часалі руно...

Проста каню пад ногі
Сын вылівае віно.

- Марыя! Віно, і світанне,
І апошні смяротны ўздых,
І шчасце адно, і каханне.

Пі палову майго кахання.
Астатняе я...
Каханне.
І сонца адно нам, Каханне,
І Зямля адна на дваіх.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
І... зямля... адна на дваіх.

Не паспелі схапіцца другі,
Маці вей не паспела ўзняць:
Ледзь паспелі схапіць яго слугі,
Калі ён
валіўся з каня.

Скамянела маці:
- Што ж, людзі.
Гэта лёс.
Падрыхтуйце ім дом
Ля царквы.
Дзеля Яна -
пад правым.
Дзеля дзеўкі -
пад левым крылом.
Вінен сам.
Забыўся, ануча,
Пад чыёй рукою ляглі
Бацька,
друзі,
браты,
таварышы
На праклятай,
На спаленай гэтай зямлі.

І хай вам не будзе агульным
Ані жыта, ні сінь ільноў,
І ложак не будзе агульным,
І зямля вам не будзе адной.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

На магіле Марыі каліна
Ў кроплях вясёлкавых слёз,
А на магіле сына
Явар магутны ўзрос.

Дні ішлі... А дрэвы віліся
Паміж тысячаў дрэў жывых,
І галінамі моцна спляліся
Над страхой заімшэлай царквы.

Данеслі.
І маці з'явілася,
І вочы ёй плач спапяліў:

- Пэўна, дзесь мае дзеці
Ў вялікім каханні жылі.
Жылі, жылі, весяліліся,
Шумелі вясной маладой...
Цераз царкву сашчапіліся

Божа!!!
Божа ты мой!!!

Што казаць аб магіле трэцяй?!
Мала тых магіл на зямлі?!

Але разам - праз храмы,
Войны,
Дзяржавы,
Наветы,
Праз нянавісць -
Галіны яны сплялі.

І канец паэмы журботнай,
Так журботнай, што плача сусвет,
Пра магутны і горды явар.
Пра каліны ласкавы цвет.