Туфан Миңнуллин - Пьесалар / Пьесы

Мортаза. Чирмешең… Чирмешем… Әйдә, сиңа рөхсәт бирмешем.

Көлешәләр. Мортаза янына Мескен бүрекле килә.

Мортаза. Ә син ник килдең?

Мескен бүрек. Оҗмахка керәсем килә.

Мортаза. Син кем?

Мескен бүрек. Татарың.

Мортаза. Кит! Ботыңнан тотып атарым.

Көлешәләр.

Арадан берәү (сикереп торып). Йа Хода! (Мортазага килеп ябыша.) Төш, явыз, төш, бинамаз! (Мортазаны төп башыннан сөйрәп төшерә.)

Мортаза көлә-көлә чыгып йөгерә. Шулвакыт Кызыл ыштанлы сугышчы сикереп тора да биергә тотына. Бүтәннәр кычкырып аны хуплыйлар. Биюче арып туктый. Кулларын җәеп, чалкан ята. Халык көлешә.

Василий. Әй син! Хәлсез алаша! Бик тиз арыдың.

Кызыл ыштан. Ә син үзең биеп кара. Кеше биегәнгә сакал сыпырып тору җиңел ул!

Василий. Биедем дигән була, карачкы. Син бит аягыңны җирдән бер карыш та күтәрмәдең.

Кызыл ыштан. Безнең бию шундый.

Мескен бүрек. Чирмешкә аягын күтәреп биергә ярамый.

Василий. Нигә?

Мескен бүрек. Аягын күтәргәнне Питырбурдагы патша күреп алса, беләсеңме ни була? Әле син чирмеш башың белән аягың күтәреп биеп йөрисеңме дип, иманын укыта аның патша.

Кызыл ыштан. Дөрес түгел. Немка Катядан курыкмыйм мин. (Сикереп торып, әле бер аягын, әле икенче аягын күтәреп.) Менә берсе, менә икенчесе, менә икесе бергә.

Василий. Дөрес! Курыкма, туган! Анасының җиде бабасының сигезенче әбисен ярык тигәнәгә салып аягын кытыклагыры. Ул курыксын. Безнең патшабыз Пётр Фёдорович булганда аяк күтәрергә куркып торыргамы?! Эх! (Биеп китә. Әллә ниләр кыландырып бии. Төркемгә якынлашып килгән Мортазаны күреп.) Әй, Муртаза шайтан, кил тизрәк, дәдәеңә ярдәм ит.

Мортаза. Ярамый, Бәчели дәдәй. Кайгым зур.

Василий (биюдән туктап). Ни булды? Мортазага кем тиде?!

Мортаза. Яңа хәбәр ишетмәдегезмени?

Василий. Тагын ни кыландырырга чамалыйсың, шайтан?

Мортаза. Бу юлы юк. Яман хәбәр. (Кычкырып еларга тотына.)

Аны уратып алалар.

– Нәрсә бар?..

– Әйт тизрәк…

– Юри кылана ул…

Мортаза. Кыланмыйм, җәмәгать. Питырбурдан хәбәр килде. Казан губернатыры әле генә үзе килеп миңа сөйләде. Ишеттеңме, Мортаза, ди, Әби патшаның хәлләре мөшкел, ди, йокысы качкан, ди, бик куркыныч төш күрдем, Мортаза килеп өшкерсен, дип әйтеп әйткән, ди. Хәер-фатихагызны биреп, җибәрәсезме мине, җәмәгать, Питырбурга?

Кызыл ыштан. Әби патшаның күргән төше ниндирәк булган, Мортаза?

Мортаза. Бәчели атлы җирән сакаллы бер сөйкемсез адәм кочаклаган, ди үзен. Кочаклаганда сакалы белән муенын тырнаган, ди.

Көлешәләр.

Василий. Ах, шайтан! Аякларың эт арбасына тәртә булгыры! (Мортазаны куып китә. Куып җитеп эләктерә дә төркем янына алып килә.) Әйтегез, нишләтим?

Мортаза. Тимә, Бәчели дәдәй. Мин юри әйттем. Сөйкемсез адәм син түгел, син бик чибәр. Сакалың да матур. Сөйкемсез адәм… (Арадан берәүгә күрсәтеп.) Әнә ул. Әби патшаны ул кочаклаган.

Арадан берәү. Хасиятсез кеше син, Мортаза энем.

Мортаза. Кем хасиятсез? Мин кочакламаган Әби патшаны, син кочаклаган.

Арадан берәү. Нишләп мин марҗа кочаклыйм ди, әлхәмделиллаһ, үз Мәрфугам бар.

Арадан икенче (сикереп торып). Марҗага ни булган?

Арадан берәү. Ул безнең дин кешесе түгел.

Арадан икенче. Сезнең дин кешесе булмагач начармыни? Эх син, басурман.

Арадан берәү (арадан икенченең каршына барып). Син нәрсә дисең?!

Арадан икенче. Нәрсә ишеттең – шуны әйттем.

Арадан берәү. Юк, син әйт, нәрсә дисең?

Арадан икенче. Басурман дидем!

Арадан берәү. Басурманмы? Син безне мыскыл итәсеңме? Ах син, кяфер!

Билбауга кыстырган балтасын тартып ала. Арадан икенче дә пычагын суырып чыгара.

– Шаярмагыз!

– Туктагыз.

Ләкин Арадан берәү белән Арадан икенче аларны тыңламыйлар, бер-берсенә кара-каршы киләләр. Тавыш куба. Тавышны ишетеп, Теләчев, Бәхтияр, Лихачев керәләр.

Бәхтияр (сугышучылар янына үтеп). Нишлисез? Туктагыз!.. (Сугышучылар арасына кереп, аларны аера.) Ни булды?

Арадан берәү. Татарларны ул «басурман» дип әйтте.

Арадан икенче. Әйттем шул. Ә син нигә безнең хатыннарны мыскыл иттең? Нигә «кяфер» дип акырдың?

Бәхтияр. Василий, ни булды?

Василий. Уеннан уймак чыкты, полковник.

Бәхтияр. Бу уен түгел, Василий. Җәнҗал чыгаручыларны монда китерегез.

Арадан икенче белән Арадан берәүне Бәхтияр каршына китерәләр.

Бәхтияр. Нишләтим соң томана сарыкларны? Бер-береңне үтерер өчен яу чыктыгызмы? (Лихачев янына килеп.) Гаврила, сиңа тапшырам, син хөкем ит.

Лихачев. Мин бөек государь Пётр Фёдорович гаскәренең, полковник Бәхтияр Канкаев отрядының сотнигы Гаврила Лихачев әмер бирәм: отрядта җәнҗал чыгарган бу адәмне һәм бу адәмне унар камчы белән сыйларга… Син… син… Әмерне үтәгез! Карышсалар, тагын унар камчы өстәргә.