Туфан Миңнуллин - Пьесалар / Пьесы

Пугачёв. Кем?!

Беренче казак. Без пикетта идек. Моны качып барганда тоттык.

Пугачёв. Кем?

Беренче казак. Кем икәнен әйтмәде. Җиккән атлары яхшы токымлы, өстендәге киемнәре затлы, үзе симез.

Пугачёв (симез адәмгә). Кем син?.. Җавап бир, синең каршыңда бөтен Русиянең государе Пётр Өченче басып тора.

Симез адәм. Син государь түгел, син – юлбасар, син – карак…

Пугачёв. Шигаев, хөкемеңне чыгар.

Шигаев. Атларын бирегә китерергә, киемен – ялангачларга, үзен – иблис кочагына.

Симез адәмне сөйрәп китәләр.

Пугачёв (Бәхтиярга). Туеңа тагын бер бүләк. Кара халыкның канын эчеп күбенгән кандаланың әҗәленнән дә зуррак бүләк юк.

Белобородов. Таң сызылып килә, галиҗәнап.

Пугачёв. Күзең үткен, акылың салкын синең, атаман… Казанга!.. Казанга!..

Баскычтан йөгереп төшеп китә. Аңа бүтәннәр иярә. Шау-шу. Атлар кешнәгәне, тояк тавышлары ишетелә. Болдырда Бәхтияр белән Нурсолтан, ишегалдында Теләчев, Мортаза, тагын бер-ике кеше кала.

Бәхтияр. Йә, ни дисең, Әбүбәкер?!

Теләчев. Сөбханалла! Бу дәрьяны туктатыр көч җиһанда бар микән.

Бәхтияр. Юк, Әбүбәкер. Бу дәрья – мәңге кипмәс дәрья. Ул дәрьяны дистә меңләп елга, чишмә туендыра. Ул чишмәләрне ачучылар – без. Тагын гаскәр җыйнарга кирәк, Әбүбәкер.

Ут сүнә.

Бәхтияр Канкаев отрядының лагере. Бәхтияр һәм Теләчев бер читтәрәк Пугачёвның хәрби коллегиясенә хат язалар. Бәхтияр әйтеп тора, Теләчев яза.

Бәхтияр. Рәхимле падишаһымыз Питыр Фидрувич хәзрәтләренең Вуянный коллегиясенә пулкувник Бәхтияр Канкай углындан бәндәчелек илә рапорт.

Кайсы ошбу сәфәремездә тапдык ошбу Казан өязенең җенесле халайыкларыны, кайсылар, безнең каршымызда күз яшьләрен түгеп, «рәхимле падишаһымыз һәм шәфкатьле атамыз Питыр Фидрувич хәзрәтләре күп-күп йыллар вә озын гомерләре сау вә сәламәт улсын» дип теләк телиләр.

Һәм бу заманда каршымызда йөгерүче гаскәремез алты йөздән артыктыр. Бер үк анларның эчендә киемсез һәм атсызлар вә коралсызлар бардыр. Юлымыз өстендә йакын торучы боярларның үзләрендән калган мал вә хайваннарын аламыз, хәзинәгә тапшырмак хакында… Һәр тарафларга пикит каравылларына командалар йибәрәмез, дошманнар хәбәрен белер өчен дип. Һәм йәнә Иделләрдәге барча пыравузларны иллешәр кешеләр йибәреп каратамыз, вурлар партиясенең хәбәрләре бар өчен. Бетте.

Теләчев. Сәнә 1774, ийүлнең 14 көне.

Бәхтияр. Кичекмәстән җибәрергә кирәк. Әллә үзебезгә барып кайтасы?.. Казанны күрәсе килә, Әбүбәкер. Үзебезнең Казанны, этләрдән арынган Казанны.

Теләчев. Казаны Казан, Бәхтияр, Мәскәү, Питырбур нишләр?

Бәхтияр. Алары да алыныр, Әбүбәкер.

Теләчев. Алынырмы?..

Бәхтияр. Шигең бармы?

Теләчев. Юк дип әйтсәм ялган булыр.

Бәхтияр. Дәлилең ни?

Теләчев. Дәлилем юк, күңелемдә шигем бар.

Бәхтияр. Аңламыйм мин сине, Казан алынганга шатланасы урынга, күңелеңдә шик йөртәсең. Илебездә – ирек, өебездә нигъмәт булса, ни кирәк. Бүген без үз иркебездә – анысы да олы бәхет.

Теләчев. Бүген ирекле булу бәхеттер. Киләчәктә зиндан көткәнен сизеп яшәү дә бик авыр.

Бәхтияр. Әбүбәкер, син сөйләгән сүзләрне башкадан ишетсәм, ул сүзләрне сөйләүчегә яман булыр иде. Сине үзем эзләп таптым. Әмма шунысы да мәгълүм: мин сиңа кайтып китәргә рөхсәт бирдем. Ирекнең кадерен, тәмен, ләззәтен татып өлгергән кеше зиндан турында уйлыймы?

Теләчев. Бәхетле кеше син, Бәхтияр, зиһенең һәрдаим ачык, икеләнүләрнең ни икәнен белмисең!

Бәхтияр. Алай димә, мулла. Мин дә адәм баласы. Абдулла Мостайдан ни өчендер хәбәр юк.

Теләчев. Сугышып яткан чагыдыр.

Бәхтияр. Шуран перевозын сакларга кирәк. Беррәттән керәшен Гирачемга боерык җибәрергә онытмыйк, уяу булсын. (Теләчев кәгазь ала, язарга әзерләнә; Бәхтияр әйтеп тора.) «Пулкувник Бәхтияр Канкай углындан бирелде приказ сән Гирачем Сабай углына. Чистай кичүенә сәкез авылдан – һәрвакытта даимчелек илән унбиш кеше тормак үзләренә кичүдә. Ошбу эш тапшырылды Көчек авылының Мәнди Туктамыш углына, һәрвакытда яхшыдан һәм ямандин хәбәр булса, юкарыда язылган Гирачемга рипуртавайт итмәгә. Бу мәзкүр сәкез авыл җәмәгатьләренә пухут сорап һичкемне рәнҗетмәскә». Һәр ике язуны илтер өчен чапкын җибәр, Әбүбәкер.

Теләчев китә. Бәхтияр ялгызы. Нурсолтанның җыры ишетелә. Ут агачка сөялеп җырлап торучы Нурсолтанга төшә.

Нурсолтан җыры: