Альберт Гаделшин - Кырлай кызы Айсылу

Алмыш. Батил! Тугры сөйлә, кем угры?

Батил. Бөек әлтабар галиҗәнаплары, кам Аштабар таҗ-калфакны күмеп киткәч, Каз тәпие ыруы угры Күрән токымы кешесе чокырдан таҗ-калфакны казып ала да карурманга илтеп күмә. Менә Күзәмеш кам булмаса, мәңге табылмас иде.

Күзәмеш. Мин ул угрыны беләм, ул узган ел Койтымбикә әбинең өч казын угрылады. Мин аны ай яктысында күреп алдым да артыннан иярдем. Шул угры таҗ-калфакны урманда күмеп киткәч, мин аны, казып алып, икенче җиргә күмдем. Ул бит – Сылукайга дигән таҗ-калфак. Сылукай арулангач китерермен дигән ием. Менә Батил белеп алган да, изге ияләр шулай кушты, әйдә хуҗаларына илтеп бирик, диде.

Әлтабар кычкырып көлеп җибәрә, аңа калганнар да кушыла. Кам Аштабар хурлыгыннан ачуланып, ашыгып чыгып китә.

Габдрахман. Бөек хан галиҗәнаплары, ханбичәгә атап алып килгән бүләгемезне кабул итегез!

Габдрахман белән Габдулла, алгарак чыгып, бүләк таҗ-калфакны дүрт куллап ханга сузалар.

Алмыш. Хөрмәтле кунаклар, бүләгегез өчен бик зур рәхмәтлебез. Тик сез аны Сылукайга үзегез тапшырыгыз. Анасы, Сылукайны чакырт!

Акбикә чыгып китә.

Айбаба дикъкать белән калфакны карый, матурлыгына соклана. Акбикәгә ияреп, Сылукай, Мәликә, Җәмилә, Әдиә керә. Исәнләшеп, баш ияләр. Ирләр дә хөрмәт күрсәтеп исәнләшәләр.

Тукбай морза. Сылукай, чибәркәй җарияләр, сезгә чуктин-чук арыклык келибез!

Габдрахман, Габдулла } (бергә). Әссәламегаләйкем, ханбичә, хан сараеның бизәкләре, чибәр кызлар!

Габдрахман. Ханбичә Сылукай, без, бик ерак юллар узып, Болгар-йортка килдек. Беренче булып безгә ярдәм кулын сузучы син булгансың икән. Безнең битләремезгә изге чишмә суын бөркүче, сагым йокысыннан уятучы Болгар-йортның фәрештәсе син Сылукай булгансың. Сылукайга атап китергән бүләгемез, менә шушы таҗ-калфак иде. Шушы калфак Болгар-йортка оҗмах нурлары китерсен! Габдулла шәкерт, хан Сылукайга бүләгемезне тапшыр.

Габдулла калфакны Сылукайның башына кидерә. Сылукайның кәефе күтәрелә, ул үзенә илаһи көч кергән кебек хис итә. Яшьләрнең күз карашлары очрашып, ике арада мәхәббәт уты кабына.

Лирик музыка яңгырый, сарай караңгылана, супер пәрдә кыска вакытка ябыла.

Хан сарае. Ефәк чаршау артында Сылукай белән кәнизәк кызлар Габдулланың Коръән хәдисләре укыганын тыңлап утыралар. Шәкерт укуын тәмамлый, чаршау артыннан кызлар чыга, янына тирәләп утырышалар, сораулар бирәләр.

Сылукай. Габдулла шәкерт, сезнең ул Мәгърип якларында гел дә кыш булмыймы?

Шәкерт кышның нәрсә икәнен аңлап бетерми.

Җәмилә. Кыш, кыш кар ява, у-у-у, салкын була. (Салкыннан тәнен дерелдәтеп күрсәтә.)

Габдулла. Ә-ә-ә, кыш… юк-юк, гел җылы, гел кояшлы көннәр генә.

Әдиә (Габдулланың җөббәсенә күрсәтеп). Бездә, Болгар-йортта, кыш көне мондый кием белән ярты көндә өшеп үләсең.

Җәмилә. Габдулла, бу кием ничек дип атала.

Киеменә күрсәтә, тегесе башта аңламый, Җәмилә шәкертнең итәгеннән үк тарткалый.

Габдулла. Ә-ә-ә, кием, бу – җөббә.

Әдиә. Җөббә-ә – мәзәк сүз. Ни, Габдулла, гарәп кызлары чибәрләрме?

Габдулла (уйланып). Әйе, ә Болгар кызлары сылурак.

Җәмилә. Кызлар, безне Мәликә бикә чакырган иде, гел онытканбыз бит. Сылукай, рөхсәтең булса, без китәр идек.

Сылукай. Кызлар, сез үз ирегегездә.

Кызлар баш иеп, чыгып китәләр.

Габдулла. Ханбичә Сылукай, остазым Габдрахман, тагын бер кат рәхмәтләр әйтеп, сиңа арыклык келәп дога укыды, Аллаһы Тәгаләдән шифалык сорады. Алтын калфакның ассуы булып, тиз араларда арыклануыңны Ходайдан сорап үтенде.

Сылукай. Рәхмәт, рәхмәт, шәкерт Габдулла. Син укыган Коръән хәдисләрен тыңлый башлагач, күңелем тынычланды, башым арыкланды, сулышларым киңәйде. Габдулла, мине дә гарәпчә укый-язарга өйрәт әле.

Габдулла. Сылукай, бу теләгеңне мин зур бүләк кебек кабул итәм. Бүгенге көннән үк өйрәнә башлыйбыз.

Сылукай. Габдулла, синең әти-әниең бармы?

Габдулла. Юк, мин сабый чакта аларны кяферләр үтергәннәр. Мине остазым Габдрахман бәк үстерде, укытты, менә сәяхәткә, Алланың рәхмәте белән, Болгар-йортка алып килде, сезнең нурлы йөзләрне күрергә насыйп булды.

Сылукай (шаяртып). Ә яраткан кызың бар идеме?

Габдулла. Сылукай, үз гомеремдә беренче сине хур әл-җәннәт, мәләк әр-разны күрдем, шуңа башымны идем. Минем бүтән хатын-кызларны күргәнем булмады. Бездә хатын-кызлар ни-и-и… э-э-э, битләренә пәрәнҗә каплап йөриләр. Ят ирләргә хатын-кызлар битләрен күрсәтмәскә тиешләр, шәригать кушмый, йола кушмый.

Сылукай. Ничек инде йола кушмый?

Габдулла. Йола хатын-кызларны ят ирләрдән саклый. Ул йоланы бозган ир кеше яргулау ителә, үлем җәзасы да булырга мөмкин.