Аркадзь Куляшоў - Хуткасць

К а л i н о ў с к i

Тут адзіночка, а не прахадны
Двор... Госць дзвярэй, з падвойнымі замкамі,
Не зачыніў.

М а л а д ы ч а л а в е к

Так. Кастуся яны
Цяпер з астрога выпускаюць самі.
Пайшлі ca мной.

К а л і н о ў с к і

Куды? Я не ўяўляю
Хто ты такі. Мяне ты знаеш?

М а л а д ы ч а л а в е к

Знаю
I помню Кастуся даўно, з часоў
Свайго маленства. Я магу паймённа
Пералічыць усіх яго сяброў,
Арцёма, i Мальвіну, i Лявона,
I іншых... Я па сцежках тых блукаў
Над Нёманам, дзе ён гуляў з Марысяй,
Вянкі i пальцы, як вянкі, сплятаў.
Здзіўляешся? Дарэмна. Не дзівіся.

К а л i н о ў с к і

Адкуль ты можаш ведаць гэта?

М а л а д ы ч а л а в е к

З кніг.

К а л i н о ў с к i
А!..

М а л а д ы ч а л а в е к

I яшчэ са следчых пратаколаў.
Чаму ты пазмрачнеў ад слоў маіх?
Хадзем ад мёртвых продкаў да жывых
Патомкаў! Не схіляй на грудзі голаў.

К а л і н о ў с к і

Чакай... Жыццё, на жаль, у нас адно...

М а л а д ы ч а л а в е к

Бяры пяро, паперу, верш прачуты,
Што ты Марысі склаў, а за адно
Вазьмі з сабою i яе пакуты,
Вынось адгэтуль i цяжкі свой крыж,
Нічога тут не пакідай... Ты спіш?
Паспі перад дарогай... Заўтра рана,
Пад гук трубы i пошчак барабана,
Цябе канвой на плошчу павядзе.
Натоўп расступіцца i прагудзе
Трыццацітысячнымі галасамі.
Пасля, калі яго бязладны хор
Пачне сціхаць, бядзе наперакор,
Вясёла страсянуўшы валасамі,
Ты смела ўзыдзеш на круты памост
I станеш перад смерцю ў поўны рост...
Праз мутнае акно сваёй пятлі
Зірнеш у вочы людзям, a калі
Зямлю асвеціць сонца, што ў засадзе
Таілася да гэтае пары,
Ты ўчуеш песню жаўранка ўгары,
Убачыш мужыка на даляглядзе
З канём i сошкай, i шапнеш:
«Ары!..»
Эпілог
1871 год. Парыж. Вясна. У вестыбюлі гасцініцы,
то тут то там, спяць на падлозе федэраты —
байды Парыжскай Камуны. Світае.
З другога паверха спускаецца М а р ы с ь к а
ў апратцы манашкі, з драўляным распяццем па грудзях.
Углядаецца ў твары федэратаў,
нібы некага шукаючы сярод ix. Заўважыла крэсла,
у якім дрэмле чалавек. Адна рука ягоная,
як перабітае крыло, звісае долу.
Падышла. Гэта Урублеўскі.
Адчуўшы на сабе ўважлівы позірк, ён ачнуўся.
Глядзіць на Марыську.

М а р ы с ь к а

Не можаце пазнаць?.. А я пазнала
Парыжскае Камуны генерала.
У р у б л е ў с к і
Няўжо Марыська?..

М а р ы с ь к а

Так.

У р у б л е ў с к і

Даруйце, цяжка
Вачам згадзіцца... Не! Вы не манашка
Для ix... A незабыўная радзіма,
Якой да твару не пасуе схіма.
Даруйце... I расказвайце хутчэй,
Ну як там Нёман наш?.. Як i раней,
Ён у Балтыйскае ўпадае мора?

М а р ы с ь к а

Сама хацела б ведаць... Я не ўчора
Прыехала сюды з манастыром
Візантыйскім. Ён цяпер — мой дом,
Мой край, мой Нёман.

У р у б л е ў с к і
Што на барыкады
Марыську прывяло?

М а р ы с ь к а

(гледзячы на камунараў)
Трывожным сном
Спяць перад новым боем федэраты,
З рук стрэльб не выпускаючы сваіх.
Я Кастуся шукаю сярод ix.
Ён, пэўна, тут? Даведацца прыйшла...
(Урублеўскі маўчыць.)
Сем доўгіх год не верыць сэрца страце.
Я Кастуся калісьці пракляла,
Ён мне назад вярнуў мае пракляцце.
Больш, чым сябе, ён, грэшных нас любіў...
На злосць манастыру i змрочным ночкам
Не раз мне ў снах з'яўляўся ён Чарноцкім,
A ў ясны дзень у марах — Яськам быў.
Здаецца, што i тут я размаўляю
З ім, як з жывым. Ён не памёр. Я знаю,
Ён тут павінен быць.

У р у б л е ў с к і

Каб не прысуд
Смяротны, каб не смерць, ён быў бы тут.

М а р ы с ь к а

Ах, генерал! Маўчыце. Я не веру.
Перадсвітальную цішыню парушыў гул гармат.
Затрымцелі шыбіны ў вокнах.
Прахапіліся камунары.

П е р ш ы ф е д э р а т

Зноў Цьер паспаць не даў.

Д р у г і ф е д э р а т

Паспім, сябры,
Пасля, як зубы абламаем Цьеру
Аб форт Іўры.

У р у б л е ў с к і

Усе на форт Іўры!
Вестыбюль гасцініцы апусцеў.
Недзе непадалёк часцей i часцей кладуцца снарады.
Парахавы дым засцілае вокны.