Аркадзь Куляшоў - Хуткасць

A р ц ё м

Без гвалту дамагліся
Мы праўды.

К а л і н о ў с к і

Як?

А р ц ё м

Гелена i Марыся
Братам паабяцалі, што зямлёй
Надзеляць іх... Жадаюць за сабой
Пакінуць толькі хвою векавую
Ды старажытны дом, што я вартую.

К а л і н о ў с к і

Вартуеш дом... А можа быць, Арцём
У ім захоча жыць?

А р ц ё м

Я мужыком
Радзіўся i памру.

К а л i н о ў с к i

А сын, Лявон?

А р ц ё м

Пакуль жыву, таго не зробіць ён.
I ўнук мой не зняважыць памяць дзеда
Мянушкай графа альбо міраеда,
На звод пайшлі паны!

К а л і н о ў с к і

О не, Арцём!
Магната ўнук, зямлю прадаўшы, стане,
Як не ранейшым панам, то купцом.
Махлярскае адродзіць панаванне
Над мужыком яго гандлярскі дом.
Мужык i пан. Пан i мужык. Не ў слове
Хаваецца ix сутнасць, a ў аснове,
З якой яны, як з плесені грыбы,
Растуць... Дзе ўладары, там — i рабы.
О не, Арцём! Зямля яшчэ не ваша.
З Геленай Ямант я пагавару.
А раптам перадумае, дакажа
Жандарам дабрадзейка, не ў пару,—
Хто вы такія тут? Скуль узяліся?

А р ц ё м

Не зробіць так!

К а л і н о ў с к і

Глядзі не пралічыся.
Ёсць пэўнасць?

А р ц ё м

Поўнай пэўнасці няма.
Хіба што проста так, для інтарэсу,
Пастраш, пакуль паны баяцца лесу...
Пагавары, каб знаць, што недарма
Гнаў Яська брычку да майго парога

К а л і н о ў с к і

Пагавару. Пабачыш веставога
Майго, то загадай, каб запрасіў
Гелену да мяне.

А р ц ё м

Ледзь не забыў,
Дэпешу ён мне даў... Прабач старога...
А р ц ё м дастае з кішэні пакет
і, аддаўшы яго, выходзіць.

К а л i н о ў с к i

Зямля, зямля!.. Хвалюецца стары.
Зямля — непрачытаная дэпеша.
(Распячатаў пакет. Прачытаў ліст.)
У Вільню зноў завуць мяне сябры!
Так!.. Лес змагання болей не залежа
Ад тых, хто чорнай змоваю сваёй
Прыйшлі да ўлады. Толькі я не рады
Няшчасцю ix... Цяпер за ix спіной
Не графа цень, a Мураўёва краты.
Стараліся, каб не аддаць зямлі
Аратаму. А што ўзамен знайшлі?
Здань шыбеніцы ў ix над галавою,
А пад нагамі бездань. За сабою
Яны астатніх цягнуць... Памагчы
Паўстанню цяжка. Кружаць крумкачы
Над полем бою. Яська, нам з табою
Вядома тое!.. У глухой начы
То здрада нас пільнуе, то няўдача.
А час — шалёны конь — нястрымна скача.
Каліноўскі расчыніў насцеж акно
i зняможана сеў на каналу.
Падобна на тое, што яму не хапае паветра...
У пакоі паступова цямнее.
З паўзмроку вырысоўваюцца галіны саду.
Расхінуўшы ix, да акна набліжаецца ц ы г а н к а
Села на падаконнік i не зводзіць вачэй
з Каліноўскага... Але гэта ўжо не ява, а сон.

К а л і н о ў с к і

Цыганка Стэфа?.. Зноў паваражыць
Прыйшла? На жаль, я звонкае манеты
Не маю, каб руку пазалаціць.
Як i раней, не скажаш праўды мне ты.

С т э ф а

Не Стэфа я. Мяне дарэмна з ёй
Ты блытаеш. Я з табару другога.
Вандроўніца. Я — неадчэпны рой
Тых дум, што растрывожыла дарога.

К а л i н о ў с к i

Ты прывід... Да мяне з імглы зімы
Юрась прыходзіў так.

С т э ф a

Мы не хімеры,
Не прывіды, a думкі. Ты за дзверы
Нас гоніш, праз акно заходзім мы.
Юрась i я, мы — з аднае кібіткі,
Якой кіруе час.

К а л i н о ў с к i

Чаму ж тады,
Задьміўшы дзень, з'явілася сюды
Ты ў вобразе знаёмай варажбіткі?

С т э ф а

Дзівак. А сам ты пад мянушкай Світкі
Не вандраваў? А Яська-гаспадар,
Хамовіч, Макарэвіч, камісар
Чарноцкі — хто?

К а л і н о ў с к і

То прозвішчы мае.

С т э ф а

Пяць прозвішчаў, як пяць падсудных лёсаў..

К а л i н о ў с к i

Ты чуеш, недзе жаўранак пяе,
Раллю ўслаўляе пад страхой нябёсаў?
Пяць прозвішчаў — пяць жаўранкаў, ix ніць
Не рвецца i ўначы.

С т э ф a

То запрашэнне
У вечны змрок.

К а л і н о ў с к і

О не! На ўваскрашэнне
Жыцця. Хоць ноч, a жаўранак звініць,
Світальнай песняй славячы зямлю!
Пакінь мяне. Пад спеў яго пасплю
Перад дарогай.