Янка Купала: Шляхам жыцьця

Ці паняў, што мрок гэты гавора,
Што аддалены шле яго шум,
Як у гэта бязьмежнае мора
Ты глядзіш, гэтых слухаеш дум?..

О, дрыжыш перад шэптамі чараў
Цёмнай ночы, магутны цар дня,
I прыходзіцца ўцяміць няздары,
Што мудрэйша ёсьць моц, як твая.

Дарма розумам цэлыя годы
Ў жыцьця дзівы, як мог, заглядаў:
Чарадзейную кнігу прыроды
Не пытаў, адчытаў, скарыстаў.

Што зямля б на сьвет жыць не пусьціла,
Ты паняў да канца з урада;
Табе пара каня адмяніла,
Цябе слухае вецер, вада.

Ты і неба ўсе скрыткі падгледзеў:
Зьлічыў, колькі зор, што ёсьць на іх;
I нічому, здаецца, ўжо недзе
Ад вачэй скрыцца зоркіх тваіх.

Ты і ў прышласьць рад глянуць зараньня,
Зьмёў бы пыл забыцьця з прошлых дней,
Ўсё ж бязьсілен твой розум і знаньне
Перад голасам духу начэй.

Ты дрыжыш перад нечымсь, як глянеш
Ў гэту цем, падслухаеш яе;
Як дзіцё, як матыль, слабым станеш…
А ноч тайна а дзівах пяе.

Мае сьвет неадкрытыя сілы,
Што людское ўсё знаньне прайшлі
Гэтых сіл не пазнаць да магілы
Табе, думнаму цару зямлі.

Выгналі з хаты, выгналі людзі,
Выгналі косьці жывыя;
Сівер са сьнегам рынуўся ў грудзі,
Рынуўся зьверам на шыю.

Месяц загінуў, выгасьлі зоры,
Даль залягла беспрасьветам;
Хмары глухія, хмары — як горы,
Ходзяць, сапуць непрыветам.

Смольлю, заломам сьцежка-дарога,
Ведзьма-мяцеліца стогне,
Жудкія думы шэпча трывога,
Сэрца то змоўкне, то дрогне.

Горбяцца плечы, кволыя плечы,
Як бы цягнулі каменьне,
Рукі мароз і сячэ, і калеча,
Корчацца ногі ў каленьню.

Годзе змагацца з доляй паганай,
Сонца шукаць сярод ночы,
Блудам блудзіць па мёртвых палянах,
Сьлёзьмі крывавіці вочы.

Сыпся, кружыся, бел-сьнег, навокал,
Мяккай кладзіся пасьцеляй!..
Ляжам, як ляжа ранены сокал,
Знойдзем, нарэшце, прысельле.

Лес мой, жывая пушча-старуха,
Мы не загінем з табою…
Шумам пальеш мне казкі да вуха,
Важна ўкалышаш спакоем.

Дзе-нідзе вогнік глянуў сквапліва,
Братняя блізка хаціна:
Гэта з праглядам выбрыў на ніву
Воўк — як і ты — сіраціна.

Голас пачуўся, быццам хто кліча,
Штось у душы затраслося:
Гэта ў галінах вецер скавыча,
Воклік магільны разносе.

З дальняга неба зоркі міргнулі…
Як бы ня так ужо цёмна…
Зоркі сьвяціці ўсім не мінулі,
Толькі… мінулі бяздольных.

∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙

Полаг гатовы белы, пуховы;
Ляж, не глядзі, не ўслухайся!
Сну у магіле яснай, сьняговай,
Вечнага сну не пужайся.

Прыйдзе вясна, распусьцяцца лозы…
Ты ўжо ў пасьцелі зялёнай…
Сьпі, мой гаротнік, годзе ліць сьлёзы,
Біці нягодам паклоны…

Час быў вясеньні. На скібіны дно
Пала, ўзышло, зарунела зярно.
Ў курную хату, на яве ці ў сьне,
Доля-нядоля прынесла мяне.

Лета настала. Ўжо колас глядзеў.
Рос, красаваў, наліваўся, — дасьпеў.
Шчасьця, пацехі ня знаўшы ў жыцьцю,
Вырас і я на нядолю сваю.

Восень на сьвеце. Бор стогне, шуміць;
Колас нязжаты на полі стаіць.
Нудна у сэрцы, дзе вокам ні кінь,
I я, як той колас, бядую адзін…

Зімка прыйшла; белы вываліў сьнег;
Колас у гурбе знайшоў свой начлег.
З доляй змагацца зь сіл выбіўся я,
Эх ты, магілка, эх, дзе ты, мая?..

Чорныя хмары па небе плывуць, —
Чорныя думы заснуць не даюць:

Хмары хацінай, а думкі душой
Рады затрэсьці, заціснуць сабой.

Валіцца з хмараў то сьнег, то вада, —
Чорныя думы прыносіць бяда;

Так і ваюе бядак-чалавек
З хмарамі, з думамі цэлы свой век…

Сьпіце ўсе тыя, што праўды па сьвеце шукалі,
І, не здабыўшы, ў дамоўкі бяз часу сышлі…
Гразьзю ў вас кідалі, вольна дыхнуць не давалі…
Хай жа пацешацца: ўжо вы спачылі ў зямлі…

Гулка нясецца стогн лесу ў начныя пацёмкі,
Плача-галосіць у коміне вецер глухі…
Сьпіце вы, слаўныя гора і працы патомкі,
Хутка над вамі распалім памінкаў агні!

Мала вас, мала было паміж цёмнымі намі;
Сільны яшчэ быў наш блуд і туман кругом нас!
Вы, перамогшы усё, узьняліся арламі,
Бліскам былі нам, тым бліскам, што гас і ня згас!