Янка Купала - Шляхам жыцьця

Зьдзірач, працэнтнік, ліхаімца —
Ў мяне такі не чалавек;
Я сам з другімі рад дзяліцца,
Але ўсё ў меру, як той лек:

Ніколі больш як «пяцьдзесят
За сто» і ўзяць ня сьмею я.
Такі на ўсё ў мяне пагляд,
Такая мэта ўжо мая.

Я п'янства, п'яніц прост ня зношу:
Іх вораг — я, яны — мае;
Калі ж сусед мне скажа: «проша»
I чарку ставіць на стале,

Ўступаю просьбам, рад ня рад.
Што ж? — дзьве-тры чаркі — ня хвор я…
Такі на ўсё ў мяне пагляд,
Такая мэта ўжо мая.

На пана, жыда і на чына
Ня маю ласкі ні крыхі;
Хоць перад першым сагнуць сьпіну,
З другім гешэфцік завясьці,

А з трэйцім знаць ў хабарах лад —
Не ад таго падчас і я.
Такі на ўсё ў мяне пагляд,
Такая мэта ўжо мая.

Як людзі добрыя, навукі
Я з малку дзён пакаштаваў
I расьпішуся без прынукі,
Сынка ж у школу не даваў.

Дзед без навукі жыў лет шмат,
I сыну ж тое дзяўблю я.
Такі на ўсё ў мяне пагляд,
Такая мэта ўжо мая.

Люблю чытаць я і газэты:
Як, дзе, што — ведаці люблю;
Сякі-такі толк знаю ў гэтым —
Купляць жа — дык не прызнаю…

Сусед пазычыць яе рад,
Чытаць за «дзякуй» ласкаў я.
Такі на ўсё ў мяне пагляд,
Такая мэта ўжо мая.

Знаём з расейскай, з польскай мовай;
Сваёй з гасьцьмі ані мру-мру,
Хаця ня зрокся і «вясковай» —
«Папросту» з «простым» гавару.

Зь яе ж рабіць які парад,
За гэта дзякую ўжо я.
Такі на ўсё ў мяне пагляд,
Такая мэта ўжо мая.

Так па закону і па веры
Ганю свой век паміж людзей;
Жыцьцё сваё ўжо так разьмерыў,
Крывулі ў ім каб ні аднэй.

Таму я — кум, таму я — сват,
Той мне, таму штось вінен я.
Такі на ўсё ў мяне пагляд,
Такая мэта ўжо мая.

Ці летась, ці залетась, тут ці там —
Штось мне няўцям,
Ляшыў Мікіта
Жыта,
I, як на злосьць, яму адну
Валы скрывілі баразну.
Вось ён і стаў (хоць добра йшлі ўсё лета)
Ім выгаварываці гэта:
«Я вас, — так кажа, — як магу
I сьцерагу,
Сам недасплю,
А вас кармлю:
Трасяначкай зімою,
Улетку траўкай лугавою,
Штодня вадзіцы
Даю з крыніцы.
А вы што мне? — Бязбожна
Крыўляеце барозны,
Хоць і няможна
Ўсё такое»…
Валы пад тое:
«Мы б мо і не крыўлялі,
Каб павадоў, ярма і пуг ня зналі».

Неяк раз вясной
На балоце, над рэкой
Глушэц на ёлцы заседаў
I сам з сабою талкаваў.
А ведама усім,
Што з мясам гэты птах сваім
Бывае дарагім.
Дык вось, два мужыкі-панове,
Як бы ў змове,
Той з аднаго, а той с таго канца
Аблаву робяць на глушца.
Так падцікаюцца ўсё бліжэй, бліжэй—
I той, і той на птушку пальцы ліжэ!
Аж так і згледзіў таго той
I, як на ліха, ў спор с сабой:
«Куды ты лезеш, тонканогі?!»—
Шапнуў Іван с сваей дарогі,
Рукі нялёгкай чэлавек,
З якой слыве свой цэлы век.—
«Да гэтай птушкі мне закон,
А ты, гультай, адгэтуль вон!»
— «Ня твой, а мой! — сапе пан Ежы,—
К яму моў сьлед стары, а твой, гад, сьвежы!
Я маю с прадзедаў ад веку»
«Над гэтай пусткаю апеку!» —
— «Не ты, а я тут пан!»—
Гукнуў ужо Іван,—
«Віш, ты: абраўся „сямідзённік “!»—
— «А ты што лепшае, „ казённік “?!»—
Кідаюць стрэльбы і за грудзі
Узяліся людзі.
I што-ж будзе?..
Глушэц на гэты іхні шум,
Што вёў так шчыра с кумам кум,
Падумаў: «Вот, так ласуны над ласунамі:
Знайшлі сварыцца
Пры чужым карытцы!..»

I… паляцеў, залопаўшы крыламі.
А ну, чытацелю, згадай канец:
Хто мужыкі, а хто такі глушэц?

Аслова невуцтва ня раз
Служыла дурням за паказ; —
Дык вось нарэшце узялі
Асла ў навуку аддалі
I сталі ўчыць яго чытаць, —
Вучылі нават і пісаць.
Асёл так шчыра ўчыцца ўмеў,
Што кніжкі ўсе, як сена, зьеў
I столькі ў гэтым скарыстаў,
Што горш убоістым ён стаў!..

Людзям ёсьць тут такі прымер
(Ёсьць людзі на быдля манер):
Хоць колькі ні вучы асла,
Аслом ён будзе да канца!..

Лет шмат
Таму назад
Ігнат
Гарачынёй, здаецца,
Купаўся ў рэчцы
І, як на грэх
(Бадай, што заяц,
Паганец,
Сьцежку перабег),
К адной зь дзьвюх ног
Прынадзіў п’явак трох.
Прыліплі, цягнуць, як мага,
Аж сохне, корчыцца нага.
Бяда! Ўжо кінуўся і сяк і так,
Заціснуўшы кулак,
Да іхняй скуры небарак, —
Яны ж каб дбалі:
Смокчуць далей!..
«Э, годзе, кіньце ўжо даіць, сястрыцы,
Ці ж мала вам сваёй вадзіцы? —
I сьмех, і грэх, і стыд, скажу я,
Смактаці кроў чужую!» —
Так ім навучна ён талкуе,
I ў той жа час
(Ня першы п’яўкам, відна, раз)
Пачуў адказ:
«Мае суседкі вінаваты», —
Кіўнула зь іх адна Ігнату,
Як ёсьць уся ў бліскучых латах,
I пацягнула цёплы смок,
Аж колька ў крук згібала бок.
«Ня мне, а гэным дзьвюм крывёй
Жыць хочацца чужой», —
Пачуў ён ад другой
Таўстой, таўстой,
Ды сёрб, ад першага ямчэй,
Даць мусіў з жыліны сваей.
«Я? я так толькі, з дабраты,
А вось за тых вазьміся ты!» —
З чароду трэйцяя хлюснула,
Найболей кемкага агулу,
I смагла, смагла смактанула…