Анатоль Астапенка - Нацыянальная ідэя ў сучасным свеце

б) Нацыянальная адукацыя. З гэтай пазіцыяй пагаджаюцца большасць урадаў нацыянальных дзяржаў. Усё навучанне павінна праводзіцца на мове тытульнай дзяржавы, ці на мове этнасу, маючага колькасную большасць на адпаведнай тэрыторыі. Дзеля таго, каб пазбегнуць дыскрымінацыі нацыянальных меншасцей, на тэрыторыі пражывання гэтых меншасцей побач са звычайнымі навучальнымі ўстановамі адкрываюцца школы на роднай мове.

в) Рэлігія. У развітых нацыях-дзяржавах Царква непазбежна нясе на сабе нацыянальны адбітак. Як у каталіцкіх Касцёлах, так і ў праваслаўнай Царкве набажэнствы па магчымасці праводзяцца на нацыянальных мовах, альбо ў комплексе з прафетычнымі мовамі накшталт царкоўнаславянскай. Аб пытаннях мовы Царквы мы прыпынімся пазней асобна (Раздзел 4).

Часта ставяць пытанне аб так званай нацыянальнай веры. На нашу думку такая пастаноўка пытання не карэктная. Адна і тая ж нацыя можа вызнаваць розныя тыпы рэлігійных канфесій. Так, У Германіі католікаў і пратэстантаў амаль пораўну. У Польшчы ж падаўляючая частка насельніцтва — католікі. Аднак і ў Германіі і ў Польшчы кожная канфесія не можа быць абстрагіраванай ад дзяржавы і нацыі. Наадварот іх гарманічнае ўзаемадзеянне — умова дабрабыту грамадства.

3. НІ павінна быць накіравана на кансалідацыю грамадства. Толькі нацыянальная ідэя здольная аб’яднаць розныя, часам непрымірымыя групы насельніцтва, якія жывуць сумесна, у адной дзяржаве.

Уокер Конар прыводзіць наступную раскладку далявой прысутнасці тытульнай нацыі дзяржавы сярод 132 краін (на 1971 год):

а). Толькі 12 краін ці 9.1 % можна цалкам апісаць як нацыю-дзяржаву.

б). 25 краін (18,9 %) утрымліваюць тытульную нацыю ці патэнцыяльную нацыю у памеры 90 % ад усяго насельніцтва дзяржавы, — астатнія нацыянальныя меншасці.

в). 25 краін (18,9 %) утрымліваюць тытульную нацыю ці патэнцыяльную нацыю ў інтэрвале ад 79 % да 89 % ад усяго насельніцтва краіны.

г). 39 краін (28,5 %) — самая колькасна большая нацыя ці патэнцыяльная нацыя займае менш паловы ўсяго насельніцтва.

Найбольш спрыяльныя ўмовы кансалідацыі грамадства, як відаць з прыведзеных дадзеных, маюць толькі 12 краін (група 1) з даследуемых 132.

Найбольшы працэнт (50 краін) — групы 2 і 3 — гэта краіны, дзе тытульная нацыя мае большасць насельніцтва. Аднак для гэтых краін стаіць пытанне аб стварэнні спрыяльных умоў для развіцця культур нацыянальных меньшасцей і стварэння заканадаўства, якое забараняла б усякую дыскрымінацыю малых этнасаў.

Нарэшце вялікая колькасць краін (група 4) мае вельмі складаную нацыянальную структуру насельніцтва. Нацыянальная ідэя тытульнай нацыі не заўсёды блізкая для кожнага этнаса дзяржавы. Таму прадуманая ўнутраная нацыянальная палітыка, якую праводзіць урад такіх краін, вельмі важная для кансалідацыі грамадства. Умова кансалідацыі простая і разам з тым складаная: нацыянальная ідэя чацвёртай групы дзяржаў павінна канструявацца так, каб яна была прыймальнай не толькі для тытульнай нацыі, але і для ўсіх этнічных груп, што жывуць у гэтай краіне. Гэтая умова, зразумела, тычыцца і груп 3, 4.

З цяжкасцямі, якія ўзніклі пасля распаду СССР, сутыкнуліся новыя нацыі і этнасы у сувязі з узнікненнем незалежных дзяржаў і фармуляваннем НІ ў гэтых новых дзяржавах. Галоўнай прычынай было тое, што за часы сумеснага пражывання ў межах Савецкага Саюза многія народы вельмі перамяшаліся, кожная новая рэспубліка ўяўляла шматнацыянальную супольнасць. Асабліва складанае становішча ўтварылася ў краінах Прыбалтыкі. Напрыклад, у Эстоніі карэнных эстонцаў нязначна больш (68,2 %) за палову ад усяго насельніцтва. Урад Эстоніі прыняў жорсткую палітыку, аснаваную на прыярытэце эстонскай нацыянальнай ідэі і тым самым паставіў у складаныя ўмовы тую частку рускамоўнага насельніцтва, што не ведала эстонскай мовы. Але зараз становішча патрохі выпраўляеца і трэба спадзявацца, што кансалідацыя грамадства ў Эстоніі хутка стане рэальным фактам.

4. Любая нацыянальная ідэя знаходзіць свае карані ў мінулым. Гэта ўся гістарычная спадчына, якая пачынаецца з помнікаў матэрыяльнай культуры, гэта летапісы і хронікі, гэта народныя традыцыі, паданні, фальклор і іншая спадчына нацыі. На гістарычным матэрыяле НІ мацуецца, набірае сілу.

Таму не дзіва, што многія народы, этнасы і нацыі дзеля паўнаты самасцвярджэння карыстаюцца гіпербалізаванымі падзеямі, часта узвялічанымі і, нават, выдуманымі постацямі мінулага. Прычым, героі мінулага ідэалізуюцца, іх адмоўныя рысы забываюцца з тым, каб зрабіць станоўчы прыклад для сучасніка і будучых пакаленняў.