Мухаммад Самандаров - Архитектуравий лойиҳалашнинг ижтимоий асослари

Ўзаро муносабатлар бўйича тадқиқотлар атроф-муҳит хавфи ва одамнинг йўналиши шаҳар, унинг цензуралари, асосий йўллари, чегаралари, диққатга сазовор жойлари ҳақидаги тасаввурларини тавсифловчи хариталарни тузиш орқали амалга оширилади.

Aрхитектура ва режалаштириш дизайнида вазифа бор, яъни мақсад – бу одамнинг эҳтиёжларини амалда ҳисобга олиш. Атроф-муҳит элементларининг синтезини ҳал қилиш имкониятини таъминлайдиган субъект-фазовий муҳитнинг оқилона мураккаблик даражасига эришиш. Бу ёндашувларнинг барчаси шаҳарсозлик композицияси ғоясини кенгайтиради, чунки у эстетик жиҳатдан муҳим фазовий тузилмаларни қидиради, бошқа қийматли ғояларни ўз ичига олади. Ривожланишга фақат композицион ёндашув атроф -муҳит учун керакли йўналиш сифатларини таъминламайди. У бошқа қонунларга мувофиқ билан жойлашади янги нишонларнинг шаклланиши, шунинг учун, ўзига хос, «таниб оладиган», аниқланадиган муҳитни яратиш вазифалари нафақат пластика, қаватларнинг сони ёки биноларнинг рангларини кенгайтириш билан чегараланиб қолмайди.

Биз ижтимоий натижа – йўналиш учун қулай шарт -шароитларни олиш зарурлиги ҳақида гапираяпмиз, уни фақат композицион ва ижтимоий аҳамиятга эга бўлган йўналишларни, шунингдек, фаол қабул қилинган элементларни тушуниш орқали олиш мумкин. Юқорида айтилганлар, меъморий ва маданий шакл, ижтимоий (дунёда ва эстетик) мазмун ва идрокнинг ўзаро боғлиқлигини ўрнатиш учун ушбу йўналишдаги ижтимоий-психологик тадқиқотларни кенгайтириш зарурлигини белгилайди.

Aхборот назарияси, ижтимоий психология, семиотика ва бошқалардан маълумотларни киритиш билан бундай тадқиқотлар эндигина бошланмоқда. Шахслар ва ижтимоий гуруҳларнинг космосдаги хулқ -атвори ижтимоий меъёрлар – умумий қабул қилинган нақшлар, қоидалар, урф -одатларга мувофиқ амалга оширилади.

Ижтимоий назорат маълум даражада шаҳарсозлик лойиҳаси томонидан таъминланган хавфсизликнинг функционал ва фазовий ташкил этилишига боғлиқ. Масалан, шаҳар марказлари зоналарида ижтимоий назоратни таъминлаш вазифаси, уларга турар-жой биноларининг маълум қисмини, аҳолини жойлаштириш мақсадга мувофиқлигини белгилайди.

Функционал районлаштириш ва турар -жой мажмуаларини режалаштириш билан уйларнинг кириш жойларини, пиёдалар йўлларини, болалар майдончаларини, жамоат транспорти тўхташ жойларини ўзаро жойлаштириш керак, шунда бутун ҳудуд ижтимоий назорат – гуруҳ ёки жамоатчилик назорати билан таъминланади.

Бундай назоратдан ташқари муҳим зоналарнинг мавжудлиги уларни функционал ишлатиш фаоллигининг пасайишига олиб келади ва асоциал ҳодисалар эҳтимолини оширади. Қарор қабул қилиш учун материал социологик сўровлар, кузатишлар билан таъминланади

Aтроф -муҳитни баҳолашнинг муҳим омили – бу ижтимоий қабул қилинган ижтимоий нормаларга риоя қилишдир, меъморчилик, бу меъёрларнинг аксини турар-жой турларининг ижтимоий-дифференциацияси, турли шаҳар жойларини қуриш ва ободонлаштириш, шаҳар ва қишлоқ меъморчилигида кўриш мумкин.

Ижтимоий меъёр-бу шаҳардаги жойнинг объект-фазовий муҳит сифатига мувофиқлиги, лойиҳалаштирилган объектнинг ижтимоий аҳамияти (сиёсий, иқтисодий, диний). Ижтимоий иерархия фазовий иерархияда акс этади.

Ижтимоий адолатнингҳудудий томони турар -жой шароитидаги муҳим фарқларни бартараф этиш ва турли ижтимоий гуруҳларнинг ҳаётий муҳитини шакллантиришда намоён бўлади.

Ижтимоий-гуруҳийва минтақавий эҳтиёжларнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олмаган ҳолда, ҳаёт шароитларини иложи борича тезроқ мослаштиришга ижтимоий йўналтириш, бу эса нотўғри қарорларга олиб келади. Масалан, қишлоқ аҳоли пунктларида шаҳар турар жойларини қуриш.

Қишлоқда, кичик аҳоли пунктларида, мамлакат аҳоли пунктларининг периферик зоналарида турмуш даражасининг тез кўтарилиши сиёсатида ифодаланган ижтимоий нафақа тақсимотининг ҳудудий нисбатларини тенглаштиришнинг умумий вазифаси уй -жойнинг ўзига хос шаклларини топишни талаб қилади, ечимлар, хизмат кўрсатиш, такомиллаштириш. Шундай қилиб, ҳаёт сифати ва сифатини мақсадли тартибга солиш жараёнида архитектура ва шаҳарсозликнинг ўрни жуда катта. Ўз навбатида, яшаш муҳитини танлаш (яшаш жойи, вилоят, шаҳар, шаҳар), иш, ўқиш, дам олиш, аҳолининг миграциясини рағбатлантиришда атроф -муҳитни яшаш шароитлари омили сифатида баҳолаш муҳим рол ўйнайди.

Шундай қилиб, аҳоли ўз хулқ -атворида ушбу тизимларнинг қабул қилинган ижтимоий адолат меъёрларига мувофиқлиги ва мувозанатига эришиш йўлида ҳаракат қилади.