Тариел Азертюрк: Где, когда и как родился мугам

BABİLİN CIQQUR AT MƏBƏDİNİN DİVARINDAN TAPILMIŞ SİLİNDR-KAPSUL

Bitinin, yəni, bu bişirilmiş səbətəbənzər kapsulun səthinə qazılmış yazının sirrlərinin açılması üçün fasilələrlə üç il (2001–2004) baş sındırsaq da, nəticəsini məqbul saymaq olar. Türk dilinin konservativliyi fonunda belə, 6 min il öncəki Azərbaycan türkcəsini çağdaş adamın eşidəcəyi an anlaması o qədər də asan deyil. Çətindir deyərdim. Ona görə də, məqalədə bütün mətn masştabında təkcə xəttlər boyu deyil, seqmentlər boyu belə, anlaşılmaz leksemlərin, yəni sözlərin müasir variantlarını mötərizə içində ayrıca göstəririk. Kitabın rus dilli hissəsində isə kəlmələrin rus dilindəki adekvatları ayrıca lüğətlə verilir. Yazının sirrlərinin açılmasında qədim və müasir Türk lüğət fondlarından gen-bol istifadə olunub. Mətndəki anlaşılmaz sözlərin lüğətlərdə mənasını tapmayınca, onlara özümüzdən anlam verməkdən qəti çəkinmişik. Bu mətn bu yaxınlarda Nyu Yorkda rus dilində çapdan çıxacaq “Генезис тюрка и тюркского языка (на основе клинописных надписей)” kitabının (1250 səh) Muğama aid fəslidir.[11] İstəyən hər kəs mətnin bütöv sifarişini verə və ya işıq üzünə çıxacaq “Türkün Qızıl Kitabı” adlandırdığımız həmin əsərdən oxuya bilər.

Silndrin səthinə qazılmış gil yazılı xəttlər tam şəkildə oxucuya təqdim edilir. İşarələrin altında onların hecalı açılışlarını da (transliterasiya) dəqiqliyi ilə verməyə çalışmışıq ki, qədim Ana dilimizi Ana yazılarımızda öyrənmək istəyənlər onlardan əyani vəsait kimi istifadə edə bilsinlər. Bu, həm də, mixi yazılarının məhz türkə məxsusluğunu nümayiş etdirmək məqsədi güdür. Üçüncü xətt “semantik moddeləşdirmə” adlandırdığımız üsulla transkripsiyanın azərbaycan türkcəsincə yığımı və açılışıdır. Gəlin indi silindrin yarısını əhatə edən sirrləri açılmış 25 xəttə baxaq:

Nəbi-Naidim, tök şəri, Babili tintir (dindir) ki,

Zənnin esag (isa`f) ila sən! (Zənnin (düşüncəsin) yüksəlt [göylərə]) sən!)

U özü də

Ədəbiyyatda olduğu kimi, deşifrəçi də Ezida adlı digər bir məbədin olduğunu idda edir.

Bizim tədqiqatlar göstərir ki, bizim özü də sözlərindən olmamış Ezida, eninə sözündən isə Eninna məbədləri doğurlar.

Balıq il (el) anımaz, Rəbbü timəz (deməz), a (o) nəki,

Ey lüqal (allah?) melçesi (allah evi, allah ocağı, xanimanı), sən,

Ziggurat (Cıqqur At), ögüş, şir qal!

Çağırıb [xalqı] ur (ver) səs, ünü,

Sha Ur-Nammu şarrü şüüt, mah rü.

(Yaşa Ur-Nammu! Şərri şüyüt (qov, uzaq et), işıqlı üzünlə [nurlandır bizi]!

İpucuma (sonuma) la (şən) uşşaq ləli (ləl-cəvahirəti) üs (süs)!

U Şulqi[3] Şulgi “Şumeriya” adlandırılan ölkənin ilkin hökmdarlarından olub. Onun əmri və büdcədən ayırdığı pulla Cıqqır At məbədi inşa olunub. Yazıda buna işarə edilir.marsu (mərsü – pytaxtı) səpir şu uşşak ləl[ü] (zərü),

İnə müzariə (yenə səadətdir) səə Ur-Nammu

U Şulgi me`ri (hörmət edir, ehtiram bəsləyir) şu əmürümə və ya

Budur, Şulginin əmri qüvvəyə minir.

Saa (sənə) Cıqqur At şüadı, Ur Nammu!

İpucuma (sonuma) lə (şən) uşşak ləlü üs (süs).

U Şulqi marsu (mərsü – paytaxtı) səpir şu uşak (uşşak) ləl[ü].

İnə annı (anla), Cıqqur At şüadı.

L`aba (şənliyə) riiş (yara) illikmə (ilişdirmə, vurma).

Eli təmənnayla bürü (Eli, xalqı arzu-diləklə bürü).

Yaşa Ur Nammu, Şulqi marsu (mərsü – paytaxtı)!

İpucu (sonda, nəhayətdə) Cıqqur At [saa] şüadı!

Kimə la (kədər) bürüyimmə (bürüyübsə`nin qədim forması),