Уладзімір Караткевіч - Вока тайфуна. Апавяданні і аповесці

- Лізу не трэба браць, хлопцы. Нельга.

- Гэ-та ча-му? - спытала яна, яшчэ не верачы.

- Думаеш, мне прыемна? Дорага б я даў, каб не казаць

гэтага.

Ён падсеў да яе і абняў за плечы.

- Ты сама падумай, сама зразумей, і тады ты сама скажаш, што я маю рацыю. Ты слабенькая, ты не вытрымаеш. Згаладнела за ўсе гэтыя гады. Унь да Пячэрска з намі дайсці - і то табе цяжка даецца. А там жа горы, пераходы часам і не па сцежцы, са зброяй. Ну, добра, мы тваю панясём. А раптам нехта пакоціцца і табе трэба будзе руку падаць? Ты ж не ўтрымаеш? Пасля замучыш сябе да смерці.

- У-утрымаю, - раптам зноў ціха заплакала яна.

- Ну-ну, не плач, - грубавата сказаў Багдан.

- Не, не, скажыце, што вы гэта пажартавалі.

Яна нібыта яшчэ не да канца разумела ўсю глыбіню свайго чорнага няшчасця, сваёй адрынутасці. Сядзела ля Раланда і заглядала ў вочы.

- Я з вамі хачу. 3 табой. Чаму? Ролік, чаму-у?!

- Дурнічка, - сказаў ён, - мы ж цябе шкадуем.

- Я не хачу, каб шкада... - хліпала яна. - Я з табой. Цябе там забідь могуць, а я... Хлопцы, чым жа я вінаватая?

- Раланд, - сказаў раптам Жэнька, і я ўпершыню ўбачыў, што ягоны прыгожы, проста хоць у кіно, твар можа быць цвёрдым і злым, - гэта жорстка. Што ты робіш? Ды мы, у выпадку чаго, можам яе і пакінудь у лагеры, які там сабе зробім. Хай гаспадыняй будзе, га?.. Раланд, га, Раланд?

- Яна пасля сама зразумее, - сказаў Дзмітрэнка.

I тут Лізка мяне здзівіла. Я глянуў на яе і ўбачыў, што яна не плача, што вочы адчужаныя і суровыя, а ля краёчка гожага маленькага рота - цвёрдая горкая складка, як у дарослай. I загаварыла яна пасля як дарослая:

- Ясна. Жыццё пад германамі не шкадавала. Вайна - не шкадавала. Можа, горш за ўсіх вас мне давялося. I я ж яшчэ ў гэтым вінаватая, што вы мяне адпіхаеце, - пальцы яе камячылі ражкі хусткі. - Справядлівасць ваша. Не лепшыя вы за тых. Толькі што словам б'еце. А мне лепей бы прыкладам, не так балюча. Бо я вам адным верыла, адных вас любіла. Няхай. Вайна дабівала - не дабіла, а вы сваёй справядлівасцю дабілі, дапамаглі... А я з вамі, з табой, Ролік, ішла б... Ты не думай, я слабая, а двухжыльная. Ну што ж, дзякуй і на тым, што жартавалі, гулялі, як з малым сабачкам. Тады ўжо, відаць, рыхтаваліся кінудь. Іначай чаго б так добра... да мяне.

Устала. I тут нечакана ўзняўся і Навум. Падышоў да яе. Вусны яго неяк дзіўна ўздрыгвалі.

- Ну, бывай, Ліз... Я... я асабіста цябе ўзяў бы. I не чхнуў бы, і аб тым, што можа быць, не думаў бы. Ды тут пачынаецца тое, што ён... камандзір.

- Ненавіджу яго, - з сухімі вачамі сказала малая.

- Не трэба. Але я цябе ўзяў бы, Ліз. Дальбог бы ўзяў.

Бывай.

Узяў у далоні яе галаву.

- Навуме, чаму я заўсёды такая няшчасная? Чаму ўсё заўсёды на мяне? Чаму варта мне кагосьці добрым палічыць, і ён мне адразу - вораг? - яна пытала гэта шэптам, так, што чуў, бадай што, ці не адзін я.

- Я - не вораг. Бывай.

I ён... пацалаваў яе. Гэта было так непадобна на яго, што я не паверыў вачам. А яна нечакана зноў заплакала. Можа, ад пяшчоты - дзяўчат і жанчын увогуле ніколі нельга гладзідь па галаве ў падобных абставінах, заплачуць горш, - а можа, таму, што зразумела нешта?

I так, плачучы, яна пайшла. I такога гаротнага плачу мне, дзякуй богу, не давялося пачуць яшчэ раз у маім жыцці.

...Мы маўчалі. Толькі Фінеес падышоў да вогнішча і кінуў у яго некалькі галін. Ускінулася польмя. Барва і чорныя цені заскакалі па твары, зрабілі Навумаў твар яшчэ больш суровым.

- Ты з заўтрашняга дня наш камандзір? - спытаў Навум.

- Ну, - Раланд высакамерна (і гэта была хлусня) глядзеў

убок.

- Тады - свіння, свіння і яшчэ раз свіння. Ты што ж, не бачыш?

- Ну, - суха сказаў Дзмітрэнка.

- А я занадта добра бачу. I подаўна. Таму што ў мяне вочы такія: бачаць, калі другому кепска, калі ў іншага душа мучыцца. I яшчэ таму бачу...

- Ну, і яшчэ чаму?

- I яшчэ таму, што... Таму што... А-а, - Навум махнуў рукою, вусны ягоныя скрывіліся. - Ні вам, ні ёй гэта няважна. Важліва іншае. Свінні вы, шкадавання ў вас да гэтай маленькай няма. Да маленькіх, да страшэнна пакрыўджаных. А яна большая за вас. Так пакрыўдзіць яе, свінні. Яе! А я...

- Мае рацыю, - сказаў Карл. - Каб мы з гэтага дня не камрады - я б вам морду набіў. - I дадаў пасля паўзы: - Ты прабач мне, Навуме. За ўсё і ўсіх.

- Ты прабач.

Мне здалося, што ў абодвух неяк нязвыкла блішчаць вочы, і я адвярнуўся. Я тады не любіў сцэн, падобных на гэтую. А можа, рабіў выгляд, што не люблю.

Нончыны пальцы ляглі на маё перадплечча. Я здзіўлена зірнуў на яе і ўбачыў, што яна глядзіць на Раланда амаль з нянавісцю. Дорага б я даў, каб даведацца аб сапраўднай прычыне гэтай нянавісці.