Таццяна Шамякіна - Кітайскі каляндар і славянскі міфалагічны бестыярыум

Летам на Ільін дзень (2 жніўня) па ўсім усходнееўрапейскім рэгіёне прыносілі ў ахвяру быка, якога да таго кармілі ўсёй грамадою і так жа калектыўна з’ядалі. Нашы продкі лічылі, што ахвярны бык, абавязкова «чырвонага колеру», забяспечвае (праз прарока Ілью) яснае надвор’е ў час сенакосу і ўборкі ўраджаю [100, І, 273]. Прарок Ілья прыняў на сябе, як вядома, функцыі ранейшага бога Неба, бога-грымотніка.

«Хатняя ферма, колькасць жывёлы на сялянскім панадворку здаўна былі своеасаблівай мерай багацця. І кожны, наколькі мог, імкнуўся, каб пашырыць сваю жывёлагадоўчую гаспадарку. Гэта і зразумела: жывёла і птушка былі апорай сялянскай сям’і. У свой час гэтыя маленькія фермы не толькі кармілі краіну, але нямала давалі і для экспарту. Нават у савецкі час, калі з’явіліся буйныя калектыўныя гаспадаркі, дамашняя жывёлагадоўля працягвала актыўна папаўняць харчовы фонд. Але, на жаль, гэта жыццёва важная крыніца пачала прыкметна вычэрпвацца» [128, 366]. І ўсё роўна ў менталіцеце беларусаў трывала замацавана: карова — апірышча сялянскай гаспадаркі, ад яе і малако, і гной, і прыплод, і мяса. Акадэмік Іван Паўлаў назваў малако цудоўным харчам, прыгатаваным самою прыродай. Можна сказаць, што на гэтай бялюткай вадкасці ўзгадавана ўся белая раса. У Ведах — важнейшым рэлігійным помніку арыйцаў — Млечны шлях не што іншае, як малако, што разлілі Нябесныя Каровы. А ў нашых казках вырай заўсёды ўяўляўся з малочнымі рэкамі.

З каровамі звязаны шмат якія рытуалы ды павер’і. Так, лічылася, што ведзьмаркі па начах выдойваюць кароў у суседзяў. Існавалі рытуалы, звязаныя з адгонам персаніфікаванай «каровінай смерці», з ацёлам. Слова «карова» блізкае да слова «каравай», а каравайны абрад — адзін з важнейшых у беларускім вяселлі. Ён зноў-такі звязаны з уяўленнямі пра багацце, дабрабыт і плоднасць.

Міфапаэтычны воблік каровы набліжаецца да вобразаў першапродкаў, якія клапоцяцца пра жывых. Тут найбольш яркі прыклад — беларускія, рускія, украінскія казкі пра карову, якая дапамагала сіротцы выконваць розныя хатнія работы, загаданыя мачахай. Па сутнасці памерлая маці астаўляе замест сябе карову. У беларускай казцы «Пра быка і яго сяброў» цяжка разгледзіць міфалагічную аснову, але яна ёсць. Бык пужаецца туману і бяжыць на край свету, дзе будуе сабе дом [8¸40–45]. У яго ўцёках можна бачыць знікненне сонца ў зімовы перыяд — сюжэт, аналагічны казцы «Фініст — ясны сокал». Не менш характэрная казка «З рога ўсяго многа». Сапраўды, дзякуючы рогу можна атрымаць літаральна ўсё.

Такім чынам, казкі вярнулі нас да таго, з чаго мы пачалі: бык (карова) быў у арыйцаў татэмнай жывёлай. Культ яго з’яўляецца той першаасновай, на якой ўзраслі найбагацейшыя культуры белай і жоўтай расы.

1998 год і ў будучым 2010 год знаходзяцца пад знакам самай усходняй з усіх жывёл усходняга календара — тыгра.

Тыгр — жывёла, безумоўна, не нашага рэгіёну і нават не блізкіх да нас суседзяў. І тым не менш няма, бадай, беларуса, які б не бачыў тыгра ці, ва ўсялякім выпадку, не ўяўляў яго. І пачуцці ён выклікае складаныя, бо, сапраўды, жывёла — выключна цікавая і ў многім супярэчлівая.

Паглядзім спачатку, што гавораць біёлагі, знаўцы тыгрынай прыроды. Паляўнічыя называюць яго джальтменам. Тыгр высакародны тым, што перад атакай рыкам папярэджвае будучую ахвяру. Леапард жа і рысь кідаюцца моўчкі і звычайна ззаду ці зверху. Тыгр рэдка спажывае падлу (пантэра ў гэтым сэнсе не такая разборлівая). Тыгр акуратны: і ў логаве ў яго чыста, суха, і вантробы са здабычы звычайна не есць, выцягне іх і аднясе ў бок. Аставіўшы дзічыну да наступнага дня, амаль заўсёды прыкрые яе веццем ад мух, вос, шакалаў. Часам хавае яе ў ваду. Ваду любіць, як ўсе кошкі: многа п’е, добра і ахвотна плавае. Вялікія рэкі, напрыклад, Ганг тыгры пераплываюць без цяжкасці [1, 207].

Аднак павага, пашана да тыгра яму не дапамаглі. Ён знішчаны амаль паўсюдна. Рэдкі ў Індыі, Кітаі, Іране, Бірме. На Каўказе апошняга тыгра забілі ў 1932 г. У Сярэдняй Азіі іх ацалела няшмат. У Прыморскім ды Хабараўскім краі жыве, як мяркуюць вучоныя, каля 200 тыграў, хоць вылічыць цяжка. Усурыйскі тыгр, што водзіцца ў названых рэгіёнах, і самы вялікі з усіх.

Быў час, калі тыгры сустракаліся нават на поўначы Сібіры — да Якуцка даходзілі. А дзесяткі тысяч гадоў таму жылі на Навасібірскіх астравах (архіпелаг паміж морам Лапцевых і Усходне-Сібірскім): там знайшлі косткі старажытных тыграў, якія мала адрозніваліся ад сучасных. Нічога дзіўнага: шмат ужо назапашана звестак пра тое, што да ўсепланетнай катастрофы за Паўночным кругам быў зусім іншы клімат і жылі людзі — нашы продкі-праарыйцы, што стварылі цудоўную краіну — Гіпербарэю.