Сяргей Чыгрын: Тэатр у Слоніме

Але доўга гаспадарыць бальшавікам у Слоніме не прыйшлося, бо ў 1920 годзе горад заняло Войска Польскае і 19 гадоў тут ужо былі палякі. Але Народны дом пры паляках свой статус у Слоніме не памяняў. У ім праходзілі розныя мерапрыемствы, сустрэчы, фэсты, канцэрты. У першай палове ХХ стагоддзя, апрача паказу мясцовай мастацкай, у тым ліку школьнай самадзейнасці, на сцэне Народнага дома выступалі такія вядомыя прафесійныя артысты ў свеце, як рускі спявак Фёдар Шаляпін (1873-1938), вялікі польскі оперны спявак Ян Кепура (1902-1966), польская танцорка, артыстка і харэограф Лода Халама (1911-1996) і іншыя. Прыязджаў з гастролямі і яўрэйскі вандроўны тэатр.

Уцалеў Народны дом і пры немцах. Работнікі яго наадварот актывізавалі ўсю сваю культасветную дзейнасць. Народны дом у 1941-45 гадах у Слоніме называўся Беларускім Народным домам (БНД). Тут актыўна працаваў беларускі драматычны гурток (кіраўнік Чуркін), ладзіліся выставы слонімскіх мастакоў і выставы народнага мастацтва, адбываліся розныя канцэрты, літаратурныя вечары і сустрэчы. Тут было створана Беларускае Культурнае Згуртаванне Слоніма. Дарэчы, у час акупацыі на сцэне Беларускага Народнага дома выступала са сваімі вершамі слынная беларуская паэтка Наталля Арсеннева, паэты Гальяш Леўчык, Сяргей Хмара, Сяргей Новік-Пяюн, спяваў Міхась Забэйда-Суміцкі. Летам 1943 года ў Слоніме знаходзіўся на гастролях Мінскі гарадскі тэатр (кіраўнік Пётр Булгак), які на сцэне БНД паказваў беларускія спектаклі. Цяпер гэта Беларускі Акадэмічны нацыянальны тэатр імя Янкі Купалы. Больш падрабязна пра дзейнасць Народнага дома ў Слоніме ў 1930-я – пачатку 1940-х гадоў я папрасіў расказаць нашага земляка Барыса Данілюка, які жыве ў ЗША. Спадар Данілюк адгукнуўся і прыслаў свае ўспаміны. Ён, у прыватнасці, напісаў: “Напрадвесні 1938 года ў канцэрце для вучняў гімназіі з піяністам Штампкоўскім і нейкай маладой скрыпачкай браў удзел у Слонімскім Народным доме славуты беларускі спявак Міхась Забэйда-Суміцкі, праспяваўшы, апрача польскіх, і тры беларускія песні. На жаль, на вячэрні ягоны канцэрт для дарослых слухачоў з-за беларускасці спевака, палякі не прыйшлі. Але на ім прысутнічаць змог я, ды з дзесятак чамяроўскіх хлопцаў, а таксама было некалькі польскіх шпікоў.

Народны дом, без сумневу, быў дзейны і пры першых саветах, але што ў ім адбывалася -- не ведаю, бо тады ў Слоніме я не быў.

Пры немцах ён апынуўся пад уладай гарадской управы і ўжо, мабыць, з 1941 года пачалася падрыхтоўка да яго афіцыйнага адкрыцця. Пачаў гэтую падрыхтоўку кампазітар Антон Валынчык, які арганізаваў там беларускі хор, у якім бралі ўдзел я і мая будучая жонка. Неўзабаве арганізаваўся і танцавальны гурток пад кіраўніцтвам прафесіянальнай танцоўшчыцы мадам Шышкінай, у які загналі і мяне. У гэтым гуртку, апрача мяне, танцавалі яшчэ (усіх не памятаю): Надзея Паўлікоўская, Марыся Бяражэўская, Жэня Клімчук, Вацэк Патэрман і Коля Лічко.

Напрадвесні 1942 года Сяргей Новік-Пяюн запрапанаваў моладзі, якая групавалася каля яго ў слонімскім музеі, стварыць драматычны гурток, на што мы пагадзіліся. Паставілі тады, калі я не памыляюся, “Мікітаў лапаць” Міхася Чарота. Паказ адбыўся дзесьці вясною 1942 года і гралі ў п’есе я, мая будучая жонка Марыя Дземідовіч, Зося Макарэвіч і Коля Лічко. І хоць Зося Макарэвіч і Коля Лічко выканалі свае ролі выдатна, больш тэатральным мастацтвам займацца ніхто з нас не хацеў. Але на нашы месцы прыйшлі больш ахвочыя і здольныя да гэтай справы асобы. У першую чаргу дачка ранейшага слонімскага дыякана, а тады ўжо сынковіцкага святара -- Ніна Сыантовіч, пісар у слонімскім судзе, малодшы (імя не памятаю) Санюк. З таго, што яны тады, яшчэ дзякуючы рэжысуры Сяргея Новіка-Пеюна, памятаю добра адыгралі п’еску “На вёсцы” Францішка Аляхновіча. Гэтыя выступы заахвоцілі, відаць, і ўдзельніка беларускіх драматычных паказаў яшчэ пры Польшчы, Пятра Сцяцка. Ён спрабуе нанова свае сілы на сцэне і сам ставіць п’есу “Дзядзька Якуб” Ф.Аляхновіча, дзе іграе галоўную ролю. Спектакль прайшоў з вялікім і добрым поспехам.

Хто больш браў удзел у гэтым паказе і ці Сцяцко ставіў іншыя п’есы -- я не памятаю. Ніна Сыантовіч пасля вайны выйшла замуж за сваяка Сяргея Хмары — Нікіціна і апынулася каля ці ў самім Беластоку, малодшы Санюк сам застрэліўся ў пачатку 1944-га года, а Сцяцко пасля вайны жыў і памёр у Амерыцы.

З тае пары яшчэ памятаю, што на Вялікдзень 1942 года моладзь, перад традыцыйным святочным ігрышчам, ставіла ў школьнай класавай зале “Мікітаў лапаць” і галоўную ролю ў гэтай п’есе вельмі ўдала выканаў мой брат па дзядзьку Хведар Данілюк. Пазней яго забралі на фронт і ён загінуў у Польшчы ці ў Нямеччыне.