Сяргей Чыгрын - У пошуках слонімскіх скарбаў

З Альбярціна мы паехалі ў Шылавічы, пасля — у Жыровічы. Якраз заходзіла сонца, і ў гэты момант Жыровічы здаваліся казачна-чарадзейнымі. Кожны селянін займаўся сваімі справамі: адны сядзелі каля хат на лаўках, другія корпаліся на агародах, а іншыя ішлі па ваду да жыровіцкай крыніцы.

На другі дзень мы паехалі ў вёску Кракотка, якую Уладзімір Караткевіч назваў самаю прыгожаю вёскаю ў свеце. Шлях у гэтае знакамітае месца на Слонімшчыне ляжаў праз Пасінічы, Юхнавічы і Сялявічы. Яшчэ ў 1927 годзе ў Кракотцы адкрылася першая бібліятэка імя Янкі Купалы. Кожны раз, калі сюды еду, на думку прыходзяць радкі з верша Міколы Арочкі, прысвечанага Вялікакракоцкай сельскай бібліятэцы імя Янкі Купалы:

Не выпадкова ў гэтых паэтычных радках Мікола Арочка ўспамінае прозвішчы Жыткевічаў, Збраевіча і Трафімовіча. Справа ў тым, што ў 1927 годзе назад у вёсцы Вялікая Кракотка на Слонімшчыне пры гуртку таварыства беларускай школы (ТБШ) вясковая моладзь заснавала бібліятэку-чытальню, якую назвалі імем народнага паэта Беларусі Янкі Купалы. Гэта была першая ўстанова культуры рэспублікі, якой прысвоена імя песняра беларускага народа. Арганізатарамі ТБШ і бібліятэкі ў той нялёгкі 1927 год былі Рыгор Акулевіч, Сцяпан Ігнатовіч, Васіль Трафімовіч, Сямён Жыткевіч, Павел Таўлай, Кастусь Петручэня і іншыя.

Сваю працу кракоцкая моладзь пачала з таго, што сабрала сярод насельніцтва кнігі і грошы на набыццё літаратуры і інвентару. Знайшлося для культурнай установы і памяшканне – хата Данілы Грасевіча, які не вярнуўся з бежанства. На заклік вялікакракоцкіх сялян адгукнуліся і жыхары суседніх вёсак Рудаўка і Малая Кракотка. Бібліятэкарам на грамадскіх пачатках працаваў Сямён Акулевіч.

Найбольшае папаўненне бібліятэка атрымала ў канцы 1928 года, калі кніжны фонд склаў адну тысячу экземпляраў.

Праіснаваўшы каля двух гадоў, бібліятэка – чытальня імя Янкі Купалы ў 1929 годзе была зачынена польскай паліцыяй, а кнігі канфіскаваны. Затым пачаліся рэпрэсіі супраць актывістаў, многіх без суда і следства кінулі ў канцлагер Картуз-Бяроза.

У верасні 1939 года ў вёсцы Вялікая Кракотка гэтую слаўную купалаўскую бібліятэку зноў аднавілі, але праз некаторы час яе дзейнасть была спынена – ужо гітлераўскім нашэсцем.

Дата новага нараджэння Вялікакракоцкай бібліятэкі — жнівень 1946 года, пасляваенны час. Аднойчы ў вёску завітаў супрацоўнік слонімскай раённай газеты “Вольная праца” паэт Анатоль Іверс. Ён сабраў калгасны сход, на якім было аднадушна вырашана назначыць загадчыкам бібліятэкі імя Янкі Купалы інваліда вайны Аляксандра Жыткевіча. Трыццаць гадоў адпрацаваў Аляксандр Іванавіч, рабіў усё, каб яго родная бібліятэка апраўдала імя вялікага Купалы.

Самая каштоўная рэліквія, якую захоўвае бібліятэка, — гэта аўтограф Якуба Коласа. У 1952 годзе з Мінска ён прыслаў бібліятэцы сваю кнігу “Адшчапенец”, выдадзеную ў 1950 годзе. На ёй чарнільнай ручкаю напісана:

“Бібліятэцы імя Янкі Купалы вёскі Вялікая Кракотка. Якуб Колас. 2.8.1952 г.”.

Вялікую дапамогу ў рабоце бібліятэкі аказала і жонка Янкі Купалы Уладзіслава Францаўна Луцэвіч. Жывучы ў Мінску, яна амаль кожны месяц прысылала ў бібліятэку пісьмы, бандэролі і пасылкі з кнігамі і альбомамі. У 1951 годзе Уладзіслава Францаўна ўпершыню наведала Вялікую Кракотку, а ў 1957 годзе прымала ўдзел у святкаванні 30-годдзя бібліятэкі. Сустрэчы з гэтай жанчынай Аляксандр Жыткевіч (у 1999 годзе яго не стала) заўсёды ўспамінаў з вялікім хваляваннем, радасцю і цеплынёй. Яна была вельмі задаволена, што бібліятэка на Слонімшчыне носіць імя Янкі Купалы.

Дзякуючы цёці Уладзі, для бібліятэкі прыслалі свае кнігі з аўтографамі Міхась Лынькоў, Аркадзь Куляшоў, Андрэй Макаёнак і многія іншыя дзеячы нацыянальнай літаратуры.

З вёскі Кракотка родам літаратуразнавец Янка Саламевіч, побач, у Вецявічах жыве доктар філалагічных навук Мікола Арочка, а ў суседняй Рудаўцы прайшло дзяцінства паэта Валянціна Таўлая.

Найперш мы заехалі ў лясок, дзе знаходзіцца кракоцкая крыніца, вада якой, як кажуць мясцовыя жыхары, лечыць вочы і страўнікавыя хваробы. Тут было шмат людзей, якія чэрпалі са студні гаючую і смачную ваду. З адной бабулькай мы пазнаёміліся. Завуць яе Кацярына Фамінічна Пяшэвіч. Гэта гаваркая і сціплая жанчынка жыве ў Кракотцы толькі некалькі гадоў, а прыехала сюды з Жыткавіцкага раёна Гомельскай вобласці. Сумуе па сваёй радзіме, але і тут ёй падабаецца, бо побач, як яна кажа, жывуць шчырыя людзі.