Сяргей Чыгрын - У пошуках слонімскіх скарбаў

Вяртаючыся назад у Слонім, я яшчэ раз перагартаў альбом Сяргея Плыткевіча. Ва ўступным слове да яго прачытаў: “Кожны куточак роднай Беларусі мае сваю адметнасць і непаўторнасць.” І, сапраўды, у гэтым упэўнішся толькі тады, калі павандруеш па роднай бацькоўскай зямлі.

3.

Неяк сустрэў слонімскага настаўніка-пенсіянера Мікалая Іванавіча Ракевіча. Пачалі размову пра жыццё-быццё, а потым гаворка пайшла пра гісторыю і людзей нашай роднай старонкі.

“Я родам з-пад Азярніцы, з вёсачкі Ваўчкі, давай калі з’ездзім і паглядзім тыя мясціны”, — прапанаваў Мікалай Іванавіч.

І вось у адзін з вераснёўскіх дзён мы селі ў машыну і накіраваліся ў бок Азярніцы. Мікалай Іванавіч, як дасведчаны экскурсавод, адразу пачаў расказваць пра сваіх землякоў.

Жыў у Збочне даволі заможны чалавек — Іван Багдановіч. Пры Польшчы Багдановіч меў маёнтак, гектараў сто зямлі, каля 10 коней, паўсотні кароў. У 1939 годзе на Слонімшчыну прыйшлі бальшавікі, але яны яго не чапалі: Багдановіч не лез у палітыку, а спакойна жыў і працаваў на зямлі. Вельмі любіў ён паляванне. Прыедуць энкавэдысты, ён з імі едзе на паляванне. Пасля палявання тыя ідуць да яго, вып’юць, закусяць. Быў Багдановіч для іх сваім чалавекам. Прыйдуць забіраць карову, ён адчыніць дзверы і кажа: выбірайце любую. Тыя возьмуць сабе карову. Хто хоча каня — бярыце каня. Ён ніколі не супраціўляўся. Тое самае было і пры паляках. Калі прыйшлі немцы, тыя, хто пры бальшавіках у яго браў каня, карову, — сталі яму вяртаць назад. Баяліся, каб раптам ён не сказаў немцам. Але ён нікому нічога не казаў. Пры немцах лячыў коней, кароў. З людзьмі заўсёды жыў добра, шчыра ўсім дапамагаў. Пасля вайны прыйшлі Саветы. Бальшавікі таксама яго не чапалі, пад рэпрэсіі ён не трапіў. Іван Багдановіч пражыў шмат гадоў, пахаваны ў Збочне.

Дарэчы, у гэтай вёсцы было чалавек дваццаць заможных. Але самым добрым і шчырым сярод іх быў Іван Багдановіч. Яго і сёння людзі добрым словам згадваюць.

Як уязджаеш у Азярніцу з шашы Слонім — Зэльва, з правага боку віднеюцца кусты, старыя дрэвы і некалькі разбураных хат. “Тут была вёска Гумнішчы, — кажа Мікалай Ракевіч. — У ёй нарадзіўся беларускі паэт і празаік Уладзімір Аляхновіч. Цяпер пісьменнік жыве ў Мінску”.

Са слоў Мікалая Іванавіча мы даведаліся, што ў гэтай вёсцы было каля дзесяці хат. Спачатку, відаць, тут знаходзіліся гумны вяскоўцаў з Азярніцы, а пасля сюды перасялілася некалькі сямей.

Мясціна насупраць Гумнішча называецца Маліва. “Відаць, тут было маляўнічае месца, — разважае Мікалай Ракевіч. — Раней людзі давалі мясцінам і вёскам назвы, якія ім адпавядалі. Не так, як цяпер, — “Победителей”, “Независимости”. А мясціна, што побач з Малівам, — Пацяроб”.

Пра родную вёску Ваўчкі Мікалай Ракевіч нам расказваў з радасцю і з нейкім настальгічным смуткам. Маўляў, няма таго, што было раней. Ён паказаў нам, дзе жылі яго бацькі, дзе была іх зямля. Завёў у хату да старэйшага жыхара Ваўчкоў Васіля Дзянісавіча Ракевіча, якому ўжо споўнілася 96 гадоў. Але Васіль Дзянісавіч нешта занядужаў, і мы не сталі турбаваць старога чалавека. “Гм, месяц таму я з ім гутарыў, сядзеў на лаўцы. А цяпер зусім занямог, старэча”, — уздыхнуў Мікалай Іванавіч.

Са слоў нашага гіда мы даведаліся, што Ваўчкі — гэта выселак, дзе сто гадоў таму налічвалася 13 двароў. Калі вярталіся з рэкрутаў вайскоўцы, пасля 25 гадоў службы, ім у Клепачах не давалі зямлі, а сялілі мужыкоў па рашэнні вясковай абшчыны ў Ваўчках, на выселках, давалі ім па гектару зямлі. Былы вайсковец сяліўся там, браў сабе якую-небудзь жанчыну і спакойна працаваў на гэтай зямлі.

20 гектараў зямлі ў Ваўчках, па словах Мікалая Ракевіча, меў і Амерыканец. Амерыканцам звалі Міхаіла Антонавіча Ракевіча. Ён ездзіў у Амерыку, працаваў там на шахтах, зарабляў грошы і з грашыма прыязджаў у родную вёску.

У Ваўчках жыў багаты чалавек Маркевіч. Ён меў шмат сваёй зямлі, бровар. Падчас паўстання 1863 года ён дапамагаў паўстанцам. Пасля яго расейцы арыштавалі і саслалі ў Сібір, бровар прадалі, а зямлю яго аддавалі гэтым былым рэкрутам.

Бровара Маркевіча даўно ўжо няма. Засталася толькі крыніца, якая па-ранейшаму булькоча сярод вербалозу і травы. Яна напамінае пра нашага суайчынніка Маркевіча, які з тысячамі беларусаў змагаўся супраць Расійскай імперыі. Ды і наогул Слонімшчына ў той час была адным з актыўнейшых асяродкаў паўстання. Напрыклад, толькі супраць Слізняў у Новыя Дзевяткавічы накіравалі дзве расейскія армейскія пяхотныя роты.