Сяргей Чыгрын - У пошуках слонімскіх скарбаў

Кандрат Лейка прысвяціў сваёй маці некалькі апавяданняў. Ён вельмі любіў сваю матулю і шчыра давяраў ёй, моцна захапляўся яе высокай маральнай чысцінёй і справядлівасцю, яе прыроднымі разумовымі здольнасцямі. У адным з апавяданняў, якое называецца “Таклюся-сухотніца”, Кандрат Лейка стварыў вобраз сваёй маці — простай сялянкі, якая ў апавяданні ўзнімала найважнейшыя праблемныя пытанні таго часу: “Перад Таклюсяю цяпер неразгаданаю загадкаю стаялі тры цікавыя пытанні:

Калі ўсім людзям дазволена будзе вучыцца і маліцца на сваёй роднай мове?”

Пазней удзячны сын разам са сваімі сваякамі паставіць на магіле маці ў Збочна помнік. І на ім напіша: “Таклюся Лейко”. Напіша так, як яе звалі вяскоўцы. А вось пытанні, узнятыя Таклюсяю сто гадоў таму, застаюцца надзённымі і сёння. І калі ж мы на іх адкажам?..

1999-2005

Па розных прычынах і абставінах пакінулі Слонімшчыну мае землякі. Найбольш з іх эмігрыравала ў адышоўшым ХХ стагоддзі. Некалькі тысяч слонімцаў сёння пражывае ў Польшчы, Ізраілі, Германіі, Амерыцы, Канадзе, Бельгіі, Францыі, Аўстраліі і ў іншых краінах. Я ўжо не лічу былой вялікай дзяржавы СССР, асабліва Расіі, дзе пражывае шмат выхадцаў са Слонімшчыны. Яны там займаюць вялікія пасады ў дзяржаўных і навуковых установах, выдаюць свае навуковыя працы, займаюцца мастацтвам і літаратурай.

Слонімцы ў свеце — бясконцая тэма. Пошукі іх слядоў патрабуюць тэрміновай даследчай працы. Бо кожны пражыты год, дзесяцігоддзе, стагоддзе губляюць звесткі пра тых слонімцаў, якія пакінулі нашу радзіму 50-70 гадоў назад. Трэба шукаць сляды папулярнага ў 20-30 гадах беларускага паэта Сяргея Дарожнага са Слоніма, які загінуў у сталінскім засценку, будуючы Камсамольск-на-Амуры. Дзесьці ў горадзе Йашкар-Ала знаходзіцца магіла Івана Бялькевіча з вёскі Варонічы Слонімскага раёна — беларускага мовазнаўцы, лексікографа і лексіколага, аўтара “Краёвага слоўніка ўсходняй Магілёўшчыны” (1970), які таксама быў рэпрэсіраваны, і многіх іншых.

У 1921 годзе памёр забыты ў Здалбунаве Ровенскай вобласці, што на Украіне, беларускі драматург, паэт, празаік Кандрат Лейка з вёскі Збочна Слонімскана раёна. Запушчаная і закінутая яго магіла знаходзіцца ў Здалбунаве. На шыльдачцы, якая прымацавана да жалезнага крыжа, напісаны тэкст:

Такая доля спаткала і выдатнага слонімскага паэта Гальяша Леўчыка, які загінуў у Варшаве ў 1944 годзе.

Некаторыя знакамітыя слонімцы назаўсёды знайшлі свой спачын у Санкт-Пецярбургу. Сярод іх — Канстанцін Пушкарэвіч — доктар філалагічных навук, перакладчык, педагог, Уладзімір Хлябцэвіч — родны брат Яўгена Хлябцэвіча, беларускага крытыка, бібліёграфа, перакладчыка і іншыя.

Вялікая Айчынная вайна зрушыла са Слонімшчыны сотні яе жыхароў. Пакінуў родную зямлю беларускі рэлігійны, а таксама вайскавы дзеяч з вёскі Сурынка Тодар Данілюк (1877—1960). Ён у свой час скончыў духоўную се-мінарыю пры Жыровіцкім манастыры, працаваў настаўнікам, псаломшчыкам. У снежні 1918 года Тодар Данілюк быў абраны старшынёй беларускай валасной рады ў Ваўкавыску. А праз месяц становіцца афіцэрам Першага Беларускага Гродзенскага палка, прымае ўдзел у Слуцкім паўстанні.

У 1922—39 гадах Тодар Данілюк служыў настаяцелем прыходаў на Слонімшчыне, а ў жніўні 1942 года, як прадстаўнік Нава-градскай епархіі, удзельнічаў у Саборы беларускага духавенства ў Мінску, на якім была абвешчана Беларуская аўтакефальная права-слаўная Царква (БАПЦ).

З 1950 года Тодар Данілюк жыў у ЗША. Там стварыў і быў на-стаяцелем парафіі БАПЦ св. Кірылы Тураўскага ў Брукліне (Нью-Йорк). На ўстаноўчым з’ездзе епархіі БАПЦ у ЗША і Канадзе ў траўні 1960 года быў абраны ў епархіяльную ўправу, прызначаны кіраўніком царкоўна-судовага аддзела епархіі. Праўда, на гэтай пасадзе доўга пабыць не ўдалося, бо гады ўсё ж бралі сваё. 27 ліпеня 1960 года Тодара Данілюка не стала. Ён пахаваны на беларускіх могілках у Нью-Брансвіку каля Нью-Йорка.

У ЗША сёння жыве яго сын Барыс Данілюк з сям’ёй, які нарадзіўся, як і бацька, у вёсцы Сурынка Слонімскага раёна. Барыс працягвае рэлігійную справу бацькі. Ён з’яўляецца сакратаром БАПЦ, перакладае на беларускую мову псалмы і выдае газету “Царкоўны Пасланец”. У 2000 годзе рыфмаваныя пераказы выбраных псалмоў і пабожных вершаў пад загалоўкам “Душыныя пасьпевы” Барыса Данілюка выйшлі з друку асобнаю кнігаю.