Сяргей Чыгрын: У пошуках слонімскіх скарбаў

Мы прыселі на лаўку каля хаты, і спадар Лапко пачаў апавядаць пра свой нялёгкі лёс. З яго слоў мы даведаліся, што ў вайну немцы разам з іншымі вяскоўцамі вялі яго на расстрэл. Але Іван уцёк у лес, гэта і выратавала яго ад смерці. Праўда, пазней быў вывезены ў Германію, дзе працаваў у баўэра. І толькі пасля вайны вярнуўся ў сваю вёску Едначы.

Паспрабаваўшы “белага наліву” з маладзенькай яблыні, мы развіталіся з Іванам Антонавічам і паехалі ў Кастровічы — родную вёску Уладзіміра Ягоўдзіка. Ён тут даўно ўжо не жыве, але памятае кожны дом, завулак, агарод. Тут прайшло яго маленства. “А вось гэта мая хата, я тут нарадзіўся і жыў”,— уздыхнуў мой сябра, паказваючы на адну з вясковых хат.

— А цяпер хто там жыве?— пытаюся.

— Чужыя людзі — дачнікі. Я нават і не ведаю хто,— адказаў Валодзя.

З вясковай вуліцы мы накіраваліся на кастровіцкія могілкі да магіл маці, дзядулі і бабулі Уладзіміра Ягоўдзіка. Побач з магіламі растуць два дубкі і бярозка. Іх некалі пасадзіў сам Валодзя.

Мы паціху ехалі па Кастровічах, а Валодзя ў машыне гаварыў пра сваю вёску і расказваў, хто дзе жыве. Вёска, сапраўды, багатая на таленты. Адсюль пачынаецца знакаміты род Кастравіцкіх. З гэтага роду выйшаў беларускі паэт Карусь Каганец і класік французскай паэзіі Гіём Апалінэр (Кастравіцкі). Дарэчы, нядаўна Францыя адзначыла 120-годдзе з дня нараджэння Гіёма Апалінэра. Беларускі род Кастравіцкіх згадваецца яшчэ ў летапісах 1600-га года. Род меў свой герб Байбуза (змяя, якая спускаецца па страле з трыма грыбамі).

Адзін з прадстаўнікоў роду Кастравіцкіх яшчэ ў XVII стагоддзі атрымаў тытул стражніка мсці¬слаўскага, а яго сыну Яну да¬стаўся ў спадчыну маёнтак у Мін¬скім ваяводстве. Сам Ян Кастравіцкі быў намеснікам суддзі. А Антоні Кастравіцкі ў 1718-ым годзе быў нават войтам мінскім.

У канцы XVII—першай палове XVIII стагоддзяў Кастравіцкія валодалі некалькімі маёнткамі на Беларусі. Жылі Кастравіцкія не толькі на Слонімшчыне, але і на Навагрудчыне, Койданаўшчыне і ў іншых мясцінах.

З гэтага роду паходзіў і Міхал Апалінары Кастравіцкі — дзед класіка французскай паэзіі Гіёма Апалінэра. Дзед быў збяднелым дваранінам, чалавекам дэмакратычных поглядаў. Ён разам са сваімі братамі Юзэфам і Адамам прымаў актыўны ўдзел у паў¬станні 1863-га года. За гэта рус¬кія царскія ўлады выслалі Кастравіцкіх у Сібір, але Міхалу Кастравіцкаму з сям’ёй удалося ўцячы ў Італію. Там, у Рыме, у 1880-ым годзе ў яго дачкі Ангелікі нарадзіўся пазашлюбны сын Вільгельм Кастравіцкі — будучы вялікі паэт Францыі Гіём Апалінэр.

Амаль усё жыццё наш далёкі продак за мяжою не меў юрыдычных правоў, бо быў сынам рэвалюцыянера-эмігранта. Працаваў на розных работах: то канторшчыкам, то хатнім настаў¬нікам, то пісаў ананімныя творы, то раманы на заказ. Добраахвотнікам пайшоў на фронт, дзе атрымаў цяжкае раненне, пасля чаго Вільгельм атрымаў французскае грамадзянства.

Першыя вершы ў французскім друку пад сваім уласным прозвішчам Вільгельм Кастравіцкі апублікаваў у 1901-ым годзе. Пасля пачалі з’яўляцца творы пад яго літаратурным псеўданімам Гіём Апалінэр. Праз 10 гадоў у Парыжы выходзіць з друку яго першы паэтычны зборнік “Бестыярый, або Картэж Арфея” — кніга невялікіх вершаў пра жывёл. Вось як гучыць верш “Заяц” па-беларуску ў перакладзе Эдзі Агняцвет:

Дарэчы, Эдзі Агняцвет пера¬клала шмат вершаў нашага земляка. У 1973 годзе ў Мінску з друку выйшаў на беларускай мове паэтычны зборнік Гіёма Апалінэра “Зямны акіян”.

Пасля з’яўлення ў Парыжы першай паэтычнай кнігі, Апалінэр становіцца папулярным і вядомым у Францыі паэтам. Рэгулярна выходзяць з друку яго кнігі, інтэрв’ю, апавяданні, артыкулы. Ён знаёміцца з многімі вялікімі людзьмі Францыі, шчыра сябруе з Пікасо, сам спрабуе маляваць і цікавіцца сучасным мастацтвам.

Побач з паэтам заўсёды была яго маці Ангеліка. Гэта яна расказвала сыну пра радзіму яго дзядоў і прадзедаў, спявала сыну беларускія песні. І Гіём Апалінэр пра гэта добра ведаў. Але пабываць у Беларусі, а тым больш на Слонімшчыне, яму не ўдалося.

Даследчыкі беларускай літара¬туры сцвярджаюць, што дзед Апалінэра і бацька беларускага паэта Каруся Каганца былі стрыечнымі братамі. А бабцы паэта — Людвісі Кастравіцкай — вялікі Адам Міцкевіч прысвячаў нават свае вершы.

Мой спадарожнік — кастровіцкі хлопец Уладзімір Ягоўдзік таксама даволі вядомы чалавек у літаратурных колах. Ён з’яўляецца аўтарам каля дваццаці кніг прозы, казак, успамінаў і п’ес.