Сяргей Чыгрын - Чамяры і чамяроўцы

Даход у суме 67 злотых пайшоў на карысьць Народнага Дому, які ўжо будуецца ў Чамярох.

Так расьце сьдомасьць працоўных Беларусі і ніякім спосабам ворагам працы ня ўдасца спыніць гэтага росту. Хлопчык”. [10] Голас працы, 1928, № 6, 1 траўня

Ці такі прыклад, пра які згадвала “Наша праўда” 16 ліпеня 1927 года: “Ня гледзячы на тое, што ў нядзелю 26 красавіка 1927 года ў в. Чамяры была згуляна п’еса Янкі Купалы “Паўлінка” разам з “Заручынамі Паўлінкі” нашы артысты пастараліся да касьбы, пакуль яшчэ гумна парожныя, падрыхтаваць п’есу “Мікітаў лапаць” Кудзелько, і з дазволу старасты ў нядзелю 3 ліпеня 1927 году згулялі яе. Уваход быў па білетах, цана якіх ад 20 да 50 грошаў. Народу было каля 300 чалавек — шмат болей, як на першай вечарыне. Увесь даход пайшоў на справы культурна-прасьветныя. Артысты згулялі свае ролі дужа добра, ня гледзячы на тое, што на падгатоўку было зусім мала часу. Народ вельмі захапіўся Чамяроўскім тэатрам, але, на жаль, прыходзіць час сенакосу і гумна ўсе запоўняцца сенам, збожам, так што ня будзе мейсца для спэктаклю. І вось, дзякуючы гэтаму, цяпер у іх з’явілася думка будаваць народны дом, дзе б маглі, без ніякіх перашкодаў, наладжваць спэктаклі і т.п. Хай жа гэта думка не пакіне іх аж да здзяйсненьня! Асаблівую ўвагу на гэта павінна звярнуць моладзь… Я.М.”.

Народны дом у Чамярах усё ж пабудавалі. Для гэтай мэты ва ўрочышчы Палаўшчына скасілі траву, высушылі і прадалі сена. А таксама зрэзалі частку грамадскага лесу і прадалі драўніну. Працавалі чамяроўцы талакою і Народны дом пабудавалі. Але ён не доўга праіснаваў, польская паліцыя дом зачыніла.

У Чамярах у другой палове 20-х і 30-х гадах мінулага стагоддзя было ўжо шмат пісьменных людзей. Некаторыя нават навучыліся чытаць і пісаць у бежанстве і з Расіі прывязлі сякія-такія рускія кнігі. Іх перадавалі з рук ў рукі і чыталі ўслых. Многія кнігі і часопісы прывозілі з Вільні. Таму цяга да друкаванага слова ў чамяроўцаў з кожным годам расла. Кніга рабілася людской патрэбай, але не кожны мог мець яе ці нават пазычыць у суседа.

І тады ўзнікла думка: а што калі ў вёсцы арганізаваць бібліятэку. Пачалі з таго, што некалькі пісьменных хлопцаў абышлі ўсе хаты, сабралі адразу некалькі дзесятаў кніг. Часова бібліятэку вырашылі размясціць ў хаце Герасіма Міско. Яго сын Якуб і Іван Міско збілі дзве сасновыя дошкі, пагаблявалі іх і зрабілі шыльду. На ёй напісалі: “Чамяроўская бібліятэка імя Якуба Коласа”. Пасля шыльду прыбілі да сцяны хаты.

Бібліятэка за кароткі час свайго існавання мела больш за тысячу тамоў. Былі там амаль усе беларускія кнігі і часопісы, якія выдаваліся ў Вільні, творы рускіх пісьменнікаў, а таксама польская класіка — Міцкевіч, Славацкі, Сянкевіч. “Зрабілася неяк весялей і ўтульней. Што ні кажы, хоць невялікая, але свая бібліятэка. Такога ў сяле ніколі не было. Цяпер да нас наведваліся нават тыя, хто ледзь ведаў літары. Прыходзілі і з хутароў. Проста цікавіліся, што такое робіцца ў гэтай бібліятэцы. Памятаю, зайшла пажылая кабета. Спыталася:

— Казалі, тут е гэдака кніжка, што вельмі справядліва пра нас піша: нейкі Хранцішак ці што яе напісаў. Фамілію, далібо, забылася.

— Францішак Багушэвіч?

— Во, во, ён!

— Дык вы ж, цётка, чытаць не ўмееце.

— А мне ўнучак пачытае, ён — як рэпу грызе.

Прыйшлося даваць цётцы “Дудку беларускую”. Васіль Разомчыкаў дазнаўся недзе пра жыццёвы шлях Якуба Коласа. Заходзіць у бібліятэку і адразу:

— О гэто-то пісацель, цара не пабаяўся.

— Хто, дзядзько, не пабаяўся?

— Якуб Колас — вось хто. У цюрме сядзеў. Бо праўду піша.

Здараліся, як у кожнай справе, і канфліктныя сітуацыі. Убягае аднойчы цётка і на ўсю хату:

— Зачыняйце, мусіць, гэту вашу кнігарню. Чытакі пазнаходзіліся.

— Што з вамі, цётко? — здзівіўся я.

— Як што? Оньдзека мой завала як унурыцца ў гэто вашо чытанё, то пра ўсё забывае, газы не наўмеешся. Да чаго гэта дойдзе, га?

Яе мужык Лукаш такі і праўда любіў кніжкі і многа чытаў. Гаспадар ён быў не сказаць, каб кепскі, і, вядома, не мог за кніжкаю забыць пра тое, што трэба, напрыклад, каню ці карове даць. З раўнавагі цётку вывела, відавочна, тое, што газа без дай прычыны гарыць. Трэба сказаць, што газа такі была дарагая: літр яе каштаваў шэсцьдзесят грошаў. Прадаўшы пуд жыта, можна было купіць усяго тры літры газы. Вельмі дарагія былі і іншыя тавары першай неабходнасці. Кілаграм солі каштаваў, напрыклад, 35 грошаў, а цукру — адзін злоты сорак грошаў, мыла — адзін злоты семдзесят грошаў. Дзе ж тут накупляешся.