У другой інфармацыі з Чамяроў Чупрыновіч паведамляе: “У свой час вёска Чамяры злажыла 63 дэклярацыі на 81 вучняў і падала да павятовага шк.Інспэктара. За пасьведчаньне дэклярацыяў заплацілі гміне ажно 31 зл. 50 гр. Праз нейкі час усіх даклярантаў вызваў да сябе ў канцылярыю шк. Інспэктар Кажан і дамагаўся зрачыся роднай школы, але дэкляранты стаялі на сваём. Тады была вывешана аб’ява, каб да 20 чэрвеня злажылі заявы, хто хоча школы польскай. Аднак з школьнага абводу ніводнай заявы не падалі, і ў канцы канцоў цяпер маюць… тую ж польскую школу з польскай “навучыцелькай”!.. І старыя, і малыя плачуць моўчкі, каб мець родную школу, але нічога зрабіць не могуць. Таварыства Беларускай Школы ў Радашкавічах падало заяву да пана Куратара шк. вокругу ў Беластоку, каб далі канцэсію (права) адчыніць у Чамярах прыватную беларускую школу, але да гэтага часу ад 20 траўня г.г. ніякіх чутак нямашака. Відаць, зноў дзеткам замест роднай мовы прыдзецца праз цэлую зіму ганяць сабак па вуліцы. А ці адна зімачка ўжо прапала?”.
Дарэчы, дзякуючы Максіму Бурсевічу, штогод, пачынаючы з 1926 года, чамяроўцы паступалі і вучыліся ў Віленскай беларускай гімназіі. Сярод іх былі Анатоль Іверс, Якуб Міско, Ігар Бурсевіч, Фіякціст Міско, Мікола Бурсевіч і іншыя хлопцы. Максім Бурсевіч быў знаёмы і сябраваў з дырэктарам гімназіі Радаславам Астроўскім. І калі ў каго з чамяроўцаў не хапала ведаў, дык праз Максіма Бурсевіча і Радаслава Астроўскага іх усероўна залічвалі ў гімназію. Пра гэта нават згадвае ў сваёй кнізе “Маё маўклівае сэрца” Якуб Міско: “На другі дзень я, добра наглянцаваўшы боты, пайшоў на прыём да дырэктара гімназіі Р.Астроўскага, несучы з сабою пісьмо ад Максіма Бурсевіча. Убачыў дзверы з надпісам “Дырэктар” і асцярожна пастукаў (так мне раіў Ігар (маецца на ўвазе Ігар Бурсевіч, аднакурснік і аднавясковец Якуба Міско.— С.Ч.). З кабінета данёсся зычны голас:
— Увайдзіце!
Я падаў дырэктару пісьмо і пачаў чакаць. Мне ўжо было вядома, што дырэктар — чалавек напышлівы і вельмі рэзкі. З надзеяй глядзеў на гэтага плячыстага мужчыну ў рагавых акулярах, на яго энергічны, аздоблены пышнымі рудаватымі вусамі твар. Астроўскі прачытаў пісьмо, кінуў на мяне позірк:
— Дзе вучыўся?
— Трохі ў Расіі, а пасля сам па сабе, — нясмела адказаў я.
— І думаеш у чацвёрты клас?
— Хацелася б.
— Ну-ну, — мармытнуў дырэктар. — Здавай экзамены, паглядзім.
Экзамены я здаў добра, і нават па нямецкай мове, якой вельмі баяўся…За добрую здачу экзаменаў мяне не толькі прынялі ў чацвёрты клас, а яшчэ аслабанілі ад платы за вучобу і за інтэрнат”. [7] Міско Якуб. Маё маўклівае сэрца. Мн., 1983. С. 14
З успамінаў чамяроўскага паэта Анатоля Іверса (рукапіс іх захоўваецца ў аўтара гэтай кнігі, які перадаў Янка Саламевіч), згадваецца, што вакол Чамяроў у сярэдзіне 20-х гадоў мінулага стагоддзя пасялілася 14 польскіх вайсковых асаднікаў. Яны захапілі лепшыя землі, занявольвалі беднату, вялі ганенне на тутэйшае насельніцтва. Але людзі не маўчалі. У 1925 годзе ў Чамярах ужо дзейнічалі тры ячэйкі КПЗБ, а праз год узнікла і моладзевая арганізацыя. Была створана і актыўна дзейнічала таксама арганізацыя МОПРа. Анатоль Іверс у сваіх успамінах піша: “Імкнучыся знішчыць беларускую культуру і апалячыць беларусаў, правіцелі буржуазна-памешчыцкай Польшчы стваралі на вёсках розныя арганізацыі тыпу “Кулко млодзежы”, “Стшэлец”, дзе праводзілі ў адносінах мясцовага насельніцтва варожую агітацыю. Але людзі змагаліся з палітыкай акупантаў. Вось урывак са справаздачы Слонімскага акружкама КСМЗБ за лістапад 1932 года: “”Солтыс сумесна з настаўнікам арганізавалі “Кулко млоддзежы вейскей” (гурток сельскай моладзі) у вёсцы Чамяры. Каго ўзялі пагрозай, а каму паабяцалі льготы пры спагнанні падаткаў, крэдыты і г.д. Удалося арганізаваць чалавек да 30-ці. У вёсцы пачаліся п’янкі, бойкі. Жыцця не было. Наша камсамольская ячэйка вырашыла разбіць “КМВ”. Пачалі праводзіць шырокую растлумачальную работу і хутка нам удалося адлучыць частку моладзі ад “КМВ”. Цяпер “Кулко млодзежы вейскей” амаль замірае…”. Далей Анатоль Іверс успамінае: “Каб адцягнуць увагу ад барацьбы за свае правы, разбіць згуртаванасць сялян, польскія ўлады правялі ў вёсцы Чамяры так званую камасацыю (ліквідацыю цераспалосіц, сцаленне разрозненых участкаў з перасяленнем некаторых гаспадароў на хутары). І тым не менш у 1934 годзе ў Чамярах забаставалі рабочыя, якія працавалі на пасадцы лесу. Да іх далучыліся лясныя рабочыя з навакольных вёсак, што сведчыла аб салідарнасці працоўных.
Читать дальше