Сяргей Чыгрын: Пакліканыя на родны парог

9 верасня 1937 года адбыўся акруговы суд над М.Танкам і выдаўцом В.Труцько за зборнік “На этапах”. Гэты зборнік быў канфіскаваны 25 ліпеня 1936 года за некаторыя вершы ў якіх адчувалася “люцкое падбухторваньне і адарваньне ад Польшчы”. Абараняў падсудных адвакат прафесар К.Петрусевіч. Суд абвінавачаных апраўдаў...

Тэма “Максім Танк на старонках часопіса “Беларускі летапіс” заслугоўвае цікавай манаграфіі. Верыцца, што нехта гэтую тэму грунтоўна даследуе і выдасць асобным выданнем. А само даследаванне папоўніць малавядомыя віленскія старонкі жыцця і творчасці класіка беларускай літаратуры.

2003 г.

Завочнае знаёмства са славутым беларускім краязнаўцам, доктарам гістарычных навук Генадзем Каханоўскім адбылося ў мяне ў сакавіку 1991 года. Не памятаю ўжо пра што я ў яго пытаўся ў пісьме, але хутка атрымаў з Маладзечна адказ. Генадзь Аляксандравіч пісаў: “Добры дзень, калега Сяргей Чыгрын! Даўно я за табой сачу, чытаю, радуюся. Сапраўдны краязнавец! Малайцом, што збіраеш пра Слонімшчыну: па гісторыі, літаратуры, культуры. Я ўжо сам збіраўся напісаць, але Ты мяне апярэдзіў. Дзякуй! Так і трэба маладым...” і г. д.

Пасля было новае ліставанне, дзе Генадзь Каханоўскі не толькі адказваў на мае пытанні, а разам з тым ганарыўся і радаваўся, што і я маладзейшы за яго калега, цікаўлюся гісторыяй роднага краю. Ён так і пісаў мне ў лістах: “Спадзяюся, што Вы ад Слонімскага краю не адступіце, будзеце прадаўжаць традыцыі лепшых краязнаўцаў”.

Разам з тым Генадзь Аляксандравіч вучыў мяне краязнаўству: “Вельмі раю Вам цяпер ужо ўзяцца за складанне ўласнага “банка ведаў Слонімшчыны”. Зрабіце скрыначку, ці можа знаёмыя бібліятэкары дадуць Вам свой “куфэрачак”, і ў алфавітным парадку складайце карталюшкі з паметкаю пра што гаворыцца (газета, кніга, часопіс і г. д.). А калі ёсць магчымасць выразайце патрэбныя матэрыялы (як некалі рабіў для свайго архіва ксёндз Адам Станкевіч), а найлепш браць выкарыстаныя на адзін бок лісткі з рэдакцыі, а на другі — пісаць, што дзе здабудзеце.Тут могуць быць і тэматычныя картатэкі: 1. Першыя ўспаміны населеных пунктаў і легенды. 2. Паўстанні, выступленні. 3. Вайна 1812 года. 4. Паўстанне 1863 года. 5. Пісьменнікі Слонімшчыны. 6. Мастакі Слонімшчыны. 7. Тэатралы. 8. Кампазітары. 9. Вучоныя. 10. Хто пісаў (піша) пра Слонімшчыну і г. д. А можна і так: 1. Слонім. 2. Чамяры. 3. Чапялёва. 4. Новая Стража. 5. Капусты. 6. Літва. 7. Заполле. 8. Тартакі і г. д. Абы была сістэма, бо пасля самі не разбярацеся ва ўласным архіве. Раю па праву старэйшага...”, — зычыў Генадзь Каханоўскі.

Здзіўляюся сёння, дзе ён знаходзіў час пісаць такія доўгія лісты-урокі, лісты-прапановы і парады. Ён жа пісаў не толькі мне, пісаў у архівы і бібліятэкі, сябрам і знаёмым. Ён, як Язэп Драздовіч, хадзіў па роднай зямлі, збіраючы па крупінцы звесткі пра забытых і малавядомых беларусаў, звесткі пра Маладзечна, Вілейку і пра іншыя мясціны Бацькаўшчыны. I яшчэ паспяваў адказваць на пісьмы.

Генадзя Каханоўскага сёння па праву можна назваць адным з заснавальнікаў беларускага гістарычнага краязнаўства. Бо яно, як кроў жыло ў ягоных венах, ён дасканала ведаў краязнаўчую справу і атрымліваў ад гэтага пэўную асалоду. Іншым ён быць не мог. Бо яшчэ са школьнай парты зацікавіўся краязнаўствам Беларусі. А падчас працы ў Мінскім абласным краязнаўчым музеі, што ў Маладзечне, сабраў значную колькасць рэдкіх выданняў і кніг. Некаторыя з гэтых выданняў былі ўключаны ў манаграфію “Археалогія і гістарычнае краязнаўства Беларусі ў XVI-XIX стст.” Гэта была і засталася нам вельмі сур’ёзная і каштоўная праца. На жаль, пра яе ў свой час у беларускай прэсе напісалі вельмі мала. Я ведаю толькі адну рэцэнзію на гэтую манаграфію Анатоля Грыцкевіча і Алега Трусава, якая была змешчана ў вераснёўскім нумары “Нёмана” за 1985 год. Кніга Генадзя Каханоўскага “Археалогія і гістарычнае краязнаўства Беларусі ў ХVІ-ХІХ стст.” вельмі багатая на краязнаўчы матэрыял. На аснове апублікаваных і выяўленых у архівах і музеях матэрыялаў аўтар падсумаваў звесткі пра развіццё гістарычнага краязнаўства Беларусі ў эпоху феадалізму, канчаючы перадрэформенным перыядам XIX ст. Генадзь Каханоўскі гэтай працай правёў адбор найважнейшых матэрыялаў, звёў некатарыя факты з гісторыі вывучэння і аховы помнікаў, погляды на іх захаванне з боку дзяржаўных і прыватных асоб. Кніга каштоўная і тым, што аўтар цікава расказаў пра Зарыяна Даленгу-Хадакоўскага, Тэадора Нарбута, Канстанціна Тышкевіча, Адама Кіркора, Яўстафія Тышкевіча і іншых знакамітых беларусаў. А ў 1991 годзе, разам з сынам Аляксандрам Каханоўскім, яны ўпершыню выдалі асобную кнігу пра Яўстаха Тышкевіча — знатнага беларускага этнографа, фалькларыста, краязнаўцу і археолага, сапраўднага “рупліўца нашай старасведчыны”.