Сяргей Чыгрын - Пакліканыя на родны парог

Вельмі цяжка жылося Гальяшу Леўчыку з Зосяй Ляўковіч. Яна яго не кахала і не берагла, а жыла, як хацела сама. Усе зберажэнні мужа жанчына праз некаторы час поўнасцю расходавала. А ў гады вайны за ёю сачыла нямецкая паліцыя, якой не падабаліся яе частыя выезды ў Варшаву. Паліцыя ўзяла ў яе распіску аб нявыездзе са Слоніма. Зося ўсё ж працягвала свае паездкі. Яе хутка арыштавалі, і ў камеру паліцыя падаслала правакатаршу, якой жанчына расказала, што яна захоўвае ў падушчы польскі сцяг з арлом. На кватэры немцы сапраўды знайшлі сцяг і незадоўга пасля гэтага ў 1942 годзе яе расстралялі на Пятралевіцкай гары каля Слоніма.

Гальяш Леўчык цяжка перажываў страту Зосі, відаць, моцна яе кахаў. У 1942 годзе са Слоніма ён падаўся ў Варшаву, каб выратаваць сваю кватэру і архіў. Прыбыўшы туды, ён дабраўся да свайго дому і кватэры. Але ў ёй ужо жыла іншая сям'я, якая нічога не ведала пра папярэдніх кватэрантаў. Так наш зямляк застаўся без жонкі, без кватэры і без архіваў. У акупіраванай немцамі Варшаве галадаў, а ў пачатку 1944 года паэта не стала.

Да вышэй сказанага пра Гальяша Леўчыка хочацца нагадаць і яго біяграфічныя звесткі.

Нарадзіўся Ілья Ляўковіч 20 ліпеня 1880 года ў Слоніме, куды пераехаў яго бацька з-пад Ружан у пошуках "шчасця-долі ў шырокім свеце". Ілья скончыў Слонімскае гарадское вучылішча, служыў пісарчуком у каморніка, а пасля ў канцэлярыі міравога суддзі.

Набыўшы на курсах прафесію чарцёжніка, наш зямляк падаўся ў Варшаву. Там ён уладкаваўся на працу ў будаўнічы аддзел варшаўскага магістрата. У пачатку 20-х гадоў Ілья Ляўковіч спрабаваў перабрацца ў Вільню, але ўрэшце рэшт вярнуўся назад у Варшаву і жыў там на становішчы то дробнага служачага, то беспрацоўнага.

З 1907 года Ілья Ляўковіч супрацоўнічае з газетай "Наша ніва", дасылае вершы, якія падпісвае псеўданімам "Гальяш Леўчык". "Наша ніва" моцна прывязвае варшаўскага інтэлегента да беларускай справы, уводзіць у свой актыў. У Варшаве ён збірае сродкі на пасмяротнае выданне зборніка твораў Сяргея Палуяна, шукае платную рэкламу для "Беларускага календара", выпытвае і выманьвае ў збяднелых арыстакратаў Польшчы граматы, пячаткі, беларускія выданні. У Варшаве Гальяш Леўчык аб'ядноўвае вакол сябе ўсіх беларусаў, аказвае бясконцыя таварыскія паслугі новым сябрам і знаёмым: апякуецца прыезджымі, гуртуе ў зямляцтва, каб не прапалі ў вялікім горадзе і не забыліся беларускай мовы і не забыліся беларускай мовы. Шмат піша сам. А ў 1912 годзе ў Вільні выходзіць яго першы зборнік вершаў "Чыжык беларускі".

У 1980 годзе беларускі літаратуразнавец Янка Саламевіч сабраў і апублікаваў асобнаю кнігаю яго выбраныя творы пад загалоўкам "Доля і хлеб".

Чытаючы вершы Гальяша Леўчыка, якія ён напісаў 85-70 гадоў назад, адчуваеш іх сённяшнюю актуальнасць, злабадзённасць і смеласць. Некалькі строф з розных вершаў так і хочацца працытаваць:

2000 г.

Неяк слонімскі гісторык Ігар Падгарадзецкі прынёс мне ў рэдакцыю “Газеты Слонімскай”, дзе я працую, старую кнігу. “Вось, паглядзі і пачытай, ты — бібліяфіл, таму больш у кніжнай справе разбіраешся. Можа, і сапраўды, старое выданне вартае чалавечай увагі” — сказаў мне зямляк. Узяўшы кнігу ў рукі, я запытаў: “А дзе ж ты яе набыў?”

— Знайшоў на гарышчы у адной са старых слонімскіх хат, — адказаў гісторык. Прысеўшы за стол, я разгарнуў першыя старонкі кнігі. I вачам сваім не паверыў, бо гэтым старым выданнем аказалася паэма з мінулага Літвы “Маргер” Уладзіслава Сыракомлі, выдадзеная ў Вільні ў друкарні Рубэна Рафаловіча ў 1855 годзе. Паэма напісана на польскай мове з прадмоваю аўтара, якая так і называецца “Слоўца ад аўтара”.