Генадзь Сагановiч - Невядомая вайна - 1654-1667

Уначы 24 траўня Хаванскі кінуў галоўныя сілы на другі вальны штурм - ізноў безвыніковы! Вялізную драбіну, сканструяваную млынаром, дзеля ейнай вагі было цяжка падцягнуць да муроў. Чары ж ягоныя аніяк не перашкодзілі абаронцам збіваць хвалі штурмавікоў трапным агнём артылерыі [27, s.300]. Войска Хаванскага панесла надзвычай вялікія страты. Толькі забітых было не менш чым 2 тысячы. Баявы дух царскіх ратнікаў пад Ляхавічамі пачаў хутка падаць. Шмат хто кідаў палкі і ўцякаў. Але ваявода настойліва дамагаўся свайго. Цяпер ён вымусіў прысяжную наваградскую шляхту пісаць у Ляхавічы лісты, у якіх заклікаць абаронцаў да капітуляцыі. Хоць гэта таксама сышло намарна, аблога непакорнай фартэцыі працягвалася. Між тым у канцы вясны адбылася падзея, якая радыкальна мяняла мілітарную сітуацыю на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага.

Яшчэ ў студзені 1660 г. пад Гданьскам у Аліўскім кляштары былі пачатыя перамовы паміж Рэччу Паспалітай і Шведскім Каралеўствам. Пасля працяглых дыскусіяў бакі нарэшце прыйшлі да паразумення і 3 траўня падпісалі тэкст дамовы пра «агульны і вечны мір», складзены з 37 артыкулаў. Ад Вялікага Княства Літоўскага подпіс пад дамоваю паставіў канцлер Крыштап Пац. Мяжой паміж дзвюма дзяржавамі вызначалася Дзвіна. Беручы абавязак захоўваць мір, добрасуседскія і прыязныя ўзаемадачыненні, абодва бакі абяцалі не ўступаць у хаўрус і не дапамагаць краінам, якія б выбралі аб'ектам агрэсіі адну з іх. Кароль і вялікі князь Ян Казімір назаўсёды выракаўся ўсялякіх прэтэнзіяў да Каралеўства Шведскага і Вялікага Княства Фінляндскага, саступаў шведам тэрыторыю Інфлянтаў на захад ад Дзвіны, адмовіўся ад права на Эстонію, затое ўсходняя частка Інфлянтаў - Дынабург, Рэжыца, Люцын, а таксама Курляндыя і Земгалія, адзначалася ў тэксце дамовы, уваходзілі ў склад Рэчы Паспалітай. Для дэталёвага размежавання былі вызначаны камісары. Паколькі інфлянцкія землі яшчэ знаходзіліся пад акупацыяй маскоўскага войска, у артыкулах адзначалася, што, калі Швецыя вызваліць сілай ці дыпламатычна «польскія» землі, - яна адразу ж перадасць іх Рэчы Паспалітай, і гэтае ж зробіць апошняя, не зважаючы на страты.

Замірэнне прадугледжвала поўную амністыю ўсім, хто пад час вайны пераходзіў на бок непрыяцеля. Незалежна ад стану і веравызнання, нават калі нехта служыў у шведскім войску, скрозь - у Кароне Польскай, Вялікім Княстве Літоўскім, у Курляндыі і Прусах - яму ўсё даравалася. Усе палонныя з абодвух бакоў мусілі быць адпушчаныя без выкупу на працягу трох тыдняў пасля падпісання дамовы. Рэч Паспалітая абяцала яшчэ паспрыяць, каб крымскі хан адпусціў палонных шведаў. Кожная дзяржава адводзіла сваё войска на ўласную тэрыторыю, пасля чаго сама вызначала, якія сілы пакінуць дзеля ўласнай бяспекі. Цалкам захоўваліся ранейшыя гандлёвыя сувязі паміж краінамі [98, s.419-457].

Вось тады ўсе фармаванні Рэчы Паспалітай, занятыя раней барацьбой са шведамі, былі кінутыя супраць маскоўскага войска. Праўда, галоўныя сілы Кароны пайшлі на тэрыторыю Ўкраіны. У Беларусь Ян Казімір паслаў толькі ваяводу Стэфана Чарнецкага, які проста з Гальштыніі рушыў праз Варшаву на Палессе, да вёсачкі Дзівін, дзе павінен быў злучыцца з дывізіяй правага крыла Вялікага Княства Літоўскага. Чарнецкі мог дзейнічаць аўтаномна - кароль вывеў яго з падпарадкавання гетманаў.

Сапежынская дывізія доўгі час знаходзілася на поўдні Берасцейшчыны. У Драгічыне жаўнеры яшчэ ў сакавіку з прычыны доўгай нявыплаты грошай утварылі канфедэрацыю. Пазней некаторыя харугвы адпалі ад вайсковага хаўрусу, і да лета стараннямі Палубінскага ды Сапегі дывізія правага крыла стала зноў цалкам баяздольнай. У чэрвені яна рушыла пад Ляхавічы па Хаванскага. Згодна з планамі Яна Казіміра і Крыштапа Паца, гэтым мелася распачацца вялікая наступальная кампанія ўсіх узброеных сілаў Княства супраць маскоўскага войска ў Беларусі.

Злучыўшы свае дывізіі, Сапега і Чарнецкі (у першага было 6 тысячаў, у другога - 4) пайшлі праз Слонім, дзе натыкнуліся на асобны аддзел маскоўскага войска і амаль цалкам знішчылі яго, а ваяводу захапілі ў палон. Тыя, хто паспеў выратавацца, дабеглі да Ляхавічаў і папярэдзілі Хаванскага пра небяспеку. Ваяўнічы князь з галоўнымі сіламі пайшоў насустрач непрыяцелю, хоць Восіп Шчарбатаў ды Сямён Змееў раілі яму не рабіць гэтага. Хаванскі вывеў конніцу за пераправу, спадзеючыся, што гэтак яму будзе лягчэй даганяць разбітыя харугвы «літвы». На правае крыло стаў сам Хаванскі з конніцай, на левае - князь Шчарбаты, а пасярдзіне - рэйтары і пяхота. Супрацьстаялі ім па цэнтры дывізія Чарнецкага, па баках - харугвы Вялікага Княства Літоўскага.