Анатоль Белы: Яго чакала Беларусь чатыры стагоддзi

Калі змяніліся палітычныя абставіны ў Беларусі, і часопіс "Маладосць" узяў на сябе мужнасць надрукаваць кнігу Міколы Ермаловіча, то і тут не абышлося без вялікага супраціву. Нехта з рэдакцыі стукнуў куды трэба, а там запатрабавалі ад рэдактара, каб на кнігу нехта з дактароў гістарычных навук даў станоўчую рэцэнзію і ўзяў палітычную адказнасць за яе друкаванне, гэта значыць каб яна не нанесла палітычнай шкоды грамадству. Там ведалі, што патрабавалі: супрацоўнік рэдакцыі Генрых Далідовіч, які быў ініцыятарам друку кнігі Міколы Ермаловіча, наведаў дзевяць дактароў гістарычных навук — усю гістарычна — навуковую раць таго часу, і ніводзін не згадзіўся даць станоўчую рэцэнзію.

Але ўсё ж знайшоўся адзін мужны гісторык, які даў станоўчую рэцэнзію, гэта Міхась Ткачоў. Наш шчыры дзякуй усім тым людзям, якія спрычыніліся да падтрымкі Міколы Іванавіча, сапраўды Народнага гісторыка, які аддана служыў сваёй Радзіме, які "каб відушчасць табе (Радзіме) вярнуць, сябе за работай пазбавіў зроку".

Каля трох гадоў няма з намі Міколы Іванавіча, "а думкі, а словы яго над вякамі лятуць, абуджаючы душ нашых скрыдлы…"

У дзень гадавіны з дня смерці Міколы Ермаловіча 2 сакавіка 2001 г. сябры клуба "Спадчына" прынялі рашэнне ўвекавечыць памяць свайго ганаровага сябра помнікам і медалём. Скульптар Алесь Фінскі зрабіў медаль Міколы Ермаловіча, якім будуць ганараваць паслядоўнікаў вялікага гісторыка і ўсіх тых, хто спрычыніўся да папулярызацыі яго дзейнасці і творчасці, а скульптар Уладзімір Мелехаў зрабіў барэльеф.

Адзін помнік ужо ўсталяваны на сядзібе музея Анатоля Белага ў Старых Дарогах. Але задача стаіць яшчэ больш важная: паставіць помнік Міколу Ермаловічу ў яго родным горадзе Маладзечна і надаць адной з гімназій горада імя выбітнага сына Беларусі Міколы Ермаловіча.

Дай Бог, каб нам пашэнціла ў гэтым!

Анатоль Белы

"Наша слова" № 34 (621) 17 верасня 2003 г.

У Старых Дарогах, на сядзібе музея выяўленчага мастацтва фонду Анатоля Белага ўстаноўлены помнік выдатнаму беларускаму гісторыку Міколу Ермаловічу.

Скульптар твора — Уладзімір Мелехаў.

Ермаловіча Беларусь чакала чатыры стагоддзі. У 1582 годзе выйшла першая праца па гісторыі Беларусі — "Хроніка польская, літоўская, жамойцкая і ўсяе Русі", напісаная Мацеем Стрыйкоўскім. Асноўная ідэя гэтай працы — адлюстраванне быццам бы меўшага месца заваявання беларускіх зямель літоўскімі князямі. Толькі Мікола Ермаловіч ужо ў наш час, на прыкладзе свайго шматгадовага даследвання "Па слядах аднаго міфа", даказаў адваротнае: Вялікае княства Літоўскае — старажытная беларуская дзяржава, і пашыралася яна пераважна за кошт далучэння да беларускіх зямель суседніх княстваў.

Гэтым часам гарадскія ўлады Маладзечна таксама вырашылі належным чынам ушанаваць памяць свайго славутага земляка. У гэтым горадзе будзе ўстаноўлена мемарыяльная дошка, імя Міколы Ермаловіча будзе прысвоена адной з вуліц.

"Звязда", 24 верасня 2003 г .

На адной з галоўных вуліц Маладзечна — Віленскай —напрыканцы мінулага тыдня з'явіўся новы помнік. У камені і бронзе маладзечанцы ўвекавечылі светлы вобраз свайго слыннага земляка, выдатнага гісторыка ХХ стагоддзя, лаўрэата Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь Міколы Ермаловіча.

На гэтай вуліцы Мікола Іванавіч жыў. А на працу — штодня, у сцюжу і спякоту, першай жа электрычкай — спяшаўся ён у Мінск: у Дзяржаўную бібліятэку Беларусі, архівы і сховішчы, каб зранку і да змяркання шчыраваць над дакументамі і паперамі, на якіх яшчэ за некалькі тыдняў да таго стаяў сурова-папераджальны грыф: "Совершенно секретно". Ермаловічу-гісторыку першаму з даследчыкаў пашчасціла пазнаёміцца з вельмі і вельмі многімі таямніцамі нашай шматпакутнай і гераічнай гісторыі, каб потым данесці тое іншым.

У 90-я гады яго імя і справы былі па-сапраўднаму ацэнены, прызнаны, уганараваны. А да таго — на працягу не аднаго дзесяцігоддзя — тое ж імя і тая ж справа шальмаваліся, ганьбаваліся, прыніжаліся. Афіцыйнай гісторыі як навуцы было не на карысць прызнаць: тое, што рабіў гэты сціплы і абаяльны чалавек, не "упісывалася" ва ўсталяваныя на працягу так званага савецкага перыяду жыццядзейнасці нашага грамадства каноны, падыходы і пазіцыі. Аднак, дзякуючы пошукам і находкам, аналітычнаму выкладанню фактаў, падзей і дат, Мікола Ермаловіч даказаў шмат што, і найперш — існаванне Беларускай дзяржавы ў ХІІІ — ХVІІ стагоддзях пад назвай Вялікае княства Літоўскае. Прысуджэнне яму Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь 1992 года стала той заканамернай з'явай і падзеяй, пра якую кажуць: праўда вышэй за ўсё! А кнігі М.Ермаловіча, і ў першую чаргу "Беларуская дзяржава Вялікае княства Літоўскае", сёння ведае, чытае і перачытвае кожны шчыры беларус.