Анатоль Бутэвіч - За наміткай гісторыі

Крычаўскія майстры дбайна шчыравалі на паруснай і канатнай мануфактурах. Сяляне-ткачы выраблялі тканіну для карабельных ветразяў, а майстры канатнай мануфактуры прадукавалі 13 відаў канатаў. Крычаўскае графства неўзабаве заняло першае месца па забеспячэнню Херсонскага адміралцейства канатамі, парусінай і такелажам. Аднак самым значным прадпрыемствам лічылася суднаверф. На беразе Сожа быў збудаваны док, меліся вялікія вытворчыя памяшканні, чарцёжныя і прамысловыя майстэрні.

Выключная майстравітасць і ўвішнасць тутэйшых працаўнікоў спрыялі таму, што Пацёмкін не баяўся даручыць ім самыя складаныя заданні. Літаральна праз год пасля адкрыцця верфі крычаўскія майстры збудавалі першую рачную флатылію з 13 яхтаў і 12 ластавых суднаў. Прызначалася яна для самой Кацярыны ІІ, якая праз год павінна была падарожнічаць у Наваросію. Судны маглі плысці як пад ветразямі, так і на вёслах.

У 1787 годзе імператрыца наведала Беларусь. Па дарозе ў Крым яна мела гонар “ашчаслівіць” сваёй прысутнасцю Мсціслаў, Крычаў, Прапойск, Чачэрск, Гомель. У Крычаве высокая асоба з’явілася 19 студзеня і “изволила” абедаць і начаваць у палацы свайго даўняга фаварыта графа Пацёмкіна.

У тым жа годзе намаганнямі Пацёмкіна закончылася будаўніцтва ваеннага Чарнаморскага флоту. Быў ён драўляны, з беларускага лесу таксама, з крычаўскімі мачтамі, канатамі, ветразямі. Камандаваць ім даверылі вядомаму рускаму флатаводцу, будучаму адміралу Ф.Ушакову. Увайшла туды і флатылія, збудаваная для Кацярыны. Крычаўская суднаверф спыніла сваё існаванне на пачатку ХІХ стагоддзя.

Хоць і далёка ад нас Японія, ды здаўна вабіць да сябе беларусаў. Нават першым расійскім консулам у гэтай астраўной краіне быў выхадзец з Белай Русі Іосіф Антонавіч Гашкевіч. Ён стаў першым замежнікам, якому асцярожныя японцы дазволілі наведаць унутраную тэрыторыю краіны, што іншаземцам катэгарычна забаранялася.

Іосіфа Антонавіча гасцінна прымала японская сталіца. І ўжо зусім неверагодна: “белавалосы рускі консул”, як назвалі беларуса японцы, быў дапушчаны ў палац самога сёгуна -- кіраўніка японскай дзяржавы. Гэтая дыпламатычная пасада стала вяршыняй кар’еры Гашкевіча. Пачыналася ж усё значна прасцей і адначасова больш складана.

5 кастрычніка 1814 года ў сям’і Антона Гашкевіча, святара з Мінскага павета, нарадзіўся сын Восіп. Дзяцінства прайшло ў Якімавай Слабадзе Рэчыцкага павета. Вучыўся ў царкоўна-прыходскай школе, Мінскай духоўнай семінарыі. Затым – Пецярбургская духоўная акадэмія. Яшчэ трошкі – і пайшоў бы Восіп па слядах бацькі, далучаў бы людзей да слова Божага. Аднак далейшы лёс вызначыла захапленне замежнымі мовамі.

У час вучобы ў духоўнай акадэміі Іосіф авалодаў грэчаскай, нямецкай, французскай, англійскай, лацінскай, яўрэйскай мовамі. Тады ж захапіўся ідэяй перакласці старазапаветныя кнігі з яўрэйскай мовы на рускую. І ўжо ў 1839 годзе Біблія была надрукавана.

У снежні таго ж года 25-гадовы Іосіф Гашкевіч выпраўляецца ў сваё першае замежнае падарожжа. У складзе Рускай духоўнай місіі яго на 10 гадоў накіравалі ў Пекін. Тут ён вывучыў кітайскую і японскую мовы, займаўся астранамічнымі даследаваннямі, назіраў за прыродай, фатаграфаваў, збіраў калекцыі насякомых. Навуковыя досведы выклаў пазней у шэрагу артыкулаў, надрукаваных у Расіі.

А пасля была першая экспедыцыя ў Японію.

У пачатку кастрычніка 1852 года рускі цар Мікалай І абыходзіў шарэнгі матросаў і афіцэраў, што выстраіліся на палубе фрэгата “Палада”. Яны павінны былі адплыць з дыпламатычнай місіяй у Японію. Сярод марской формы цар заўважыў двух цывільных людзей. Адзін з іх – пісьменнік Іван Ганчароў, аўтар “Обыкновенной истории” і “Обломова”, выконваў ролю сакратара кіраўніка экспедыцыі віцэ-адмірала Яўфімія Пуцяціна. Другі – наш зямляк Іосіф Гашкевіч з’яўляўся перакладчыкам місіі. Абодва моцна пасябравалі, пра што пісьменнік згадваў у цыкле падарожных нарысаў “Фрегат “Паллада”.

Першая місія ў Японію аказалася ўдалай. У 1855 годзе з удзелам Гашкевіча быў падпісаны руска-японскі дагавор. Усе тры гады, што доўжылася экспедыцыя, ён не перапыняў навуковых заняткаў. А паколькі Пуцяціну давялося практычна здзейсніць кругасветнае падарожжа, то Гашкевіч меў шмат захапляючай даследчай працы. Калі карабель прыставаў да берага, ён даследаваў прылеглыя землі, іх геалагічныя асаблівасці, збіраў калекцыі, рабіў фотаздымкі. Такім чынам вывучыў, напрыклад, Паўднёвую Афрыку.