Мікола Ермаловіч - Па слядах аднаго міфа

Са знаходжаннем летапіснай Літвы ў Беларускім Панямонні звязана і тое, што насельніцтва яго, асіміляваўшыся ў беларусаў, называла сябе па-ранейшаму ліцьвінамі. Пісьмовыя крыніцы адзначаюць гэта ўжо з канца ХІІІ-пачатку ХІV ст. Так, П. Дузбург, напрыклад, у сваёй кроніцы два разы (пад 1296 і 1305 гг.) піша пра змаганне нямецкіх рыцараў з літоўскімі і абодва разы заўважае, што апошнія былі «рускімі»[141], г. зн. толькі па назове былі ліцьвінамі, а па сутнасці з'яўляліся славянамі. У «Кроніцы Літоўскай і Жамойцкай» пад 1405 г. гаворыцца пра Андрэя Літвіна, які раіў Вітаўту не ісці на згоду з непрыяцелем, крыкнуўшы пры гэтым: «Не мири, Витавте, не мири»[142]. З прычыны гэтага Вітаўт празваў яго Нямірам, ад якога і род такі пайшоў. Як бачым, ні гэты ліцьвін, ні вялікі літоўскі князь не гаварылі па-летувіску. У інтэрмедыі драмы Георгія Каніскага «Воскресение мертвых» (1746) пад імем Літвіна выведзены беларускі селянін[143]. А.Міцкевіч (1798–1855), які нарадзіўся пад Наваградкам, сваю айчыну называў Літвой[144]. Нават беларускі пісьменнік ХІХ ст. В. Дунін-Марцінкевіч (1807–1884), якога аніяк нельга западозрыць у адсутнасці беларускай нацыянальнай свядомасці, лічыў, што ён вырас сярод ліцьвіноў[145]. Гэтак жа народзінец Гарадзеншчыны К. Каліноўскі, рэвалюцыйная дзейнасць якога прыпадае на 60-я гады ХІХ ст. і які заўсёды звяртаўся да свайго народа на беларускай мове, як правіла, называў родны край Літвой. Называе сябе ліцьвіном і адзін з герояў трылогіі Я. Коласа «На ростанях» (у ёй паказваюцца падзеі пачатку ХХ ст.) Баранкевіч, хоць ён і беларус[146]. Не будзем множыць аналагічныя прыклады, бо Я. Юхо пераканаўча паказаў, што найменне «Літва» на працягу многіх стагоддзяў адносілася да Беларусі і было, па сутнасці, яе гістарычным найменнем[147]. Толькі на пачатку ХХ ст., калі завяршыўся працэс утварэння беларускай нацыі, назоў «Беларусь» замацаваўся і за Беларускім Панямоннем, выцесніўшы адтуль найменне «Літва», якая з таго часу стала адносіцца толькі да сучаснай Летувы.

Цяпер коратка спынімся на некаторых іншых гістарычных абшарах і княскіх родах, якія прыгадваюцца ў крыніцах побач з Літвой. У дамове 1219 г. названы князі Булевічы і Рушкавічы. Наконт іх месцазнаходжання ўжо былі выказаны меркаванні. Так, І.Бяляеў паказваў без размежавання першых і другіх на тэрыторыі ад Віліі да Нёмана і Свіслачы і на ўсход да Бярэзіны дняпроўскай[148]. На жаль, ён не назваў ні крыніцы, ні меркаванняў, якія яму далі падставу для гэтай высновы. Апошнім часам Э. С. Гудавічус на падставе тапапімікі, якая асацыюецца з імёнамі булевіцкіх і рушкавіцкіх князёў, лічыць, што Булевічы валодалі Шаўляйскай зямлёй, а Рушкавічы — зямлёй Упітэ[149]. Аднак падобныя тапонімы ёсць і ў Беларусі (Булеўскае балота ды інш.)[150]. Намі было выказанае меркаванне, што Булевічы знаходзіліся па тэрыторыі Стаўпецкага р-на, бо там былі тапонімы Балевічы[151]. Гэта, як бачым, супадае са сцверджаннямі І.Бяляева. Булевічы толькі аднаго разу ўпамінаюцца ў летапісах, і таму магчыма, што летапісец не зусім дакладна перадаў іх імя. На гэтую думку наводзіць тое, што ў Нягневічах (Наваградскі р-н) ёсць рэчка з крыху незвычайным найменнем «Буловіч»[152]. Гэта не так далёка ад Стаўпецкага р-на і таму можа быць пэўным арыенцірам для лакалізацыі Булевічаў. Становіцца зразумела, чаму Міндоўг так жорстка абышоўся з булевіцкімі князямі, усіх іх знішчыўшы[153]. Падначаленне Булевічаў, якія знаходзіліся на яго шляху ад Новагародка ў Літву, адчыніла яму шлях да заваёвы апошняй. Адзначым яшчэ, што ў Памераніі ёсць населеныя пункты Bulitz, Bullen[154]. А гэта можа паказваць на заходнеславянскае паходжанне Булевічаў, тым болей што імёны іх князёў, як, напрыклад, Вішымут, належаць да славянскіх[155]. Магчыма, што Булевічы з усім сваім родам і князямі ўцяклі з заходнеславянскіх земляў, ратуючыся ад анямечвання і хрысціянізацыі, на тэрыторыі, дзе было яшчэ нямала паганскага насельніцтва.

Што да Рушкавічаў, то гэтае прозвішча празрыста славянскае. На карце Памераніі мы знаходзім Ruskewitz[156], што таксама можа паказваць на месца, адкуль яны прыйшлі. Імёны іх князёў — Кінцібут, Ванібут, Бутавіт, Віжэнік, Вішлій, Кіцэній, Плікасова, Хвал, Сірвіт — маюць славянскі характар[157]. Па-ранейшаму ў нас адсутнічаюць звесткі, якія б далі магчымасць больш-менш дакладна вызначыць месца іх княжання. Толькі па тапанімічных дадзеных, як спрабуе Э. Гудавічус, рабіць гэта нельга. Паколькі ў ХІІІ ст. Рушкавічы рабілі напады на Валынь, то мы схільныя лічыць, што іх уладанні былі па суседстве з Пінскай зямлёй. Відаць, з князямі старажытнай Літвы Булевічаў і Рушкавічаў звязвала найперш іх паганства.