Мікола Ермаловіч - Старажытная Беларусь. Віленскі перыяд

Як бачна з разгледжанага, віленскі перыяд быў асабліва спрыяльны і плённы ў нашай гісторыі. Гэта быў час, калі наша дзяржава ў сваёй унутранай і знешняй палітыцы кіравалася толькі сваімі інтарэсамі, а значыць — адзін з перыядаў яе найболыпай самастойнасці.

Галоўным яго вынікам быў найперш імклівы тэрытарыяльны рост Вялікага княства, асабліва ў часы Альгерда, калі ён, выкарыстаўшы спрыяльную знешнепалітычную кан’юнктуру, далучыў да сваіх уладанняў шэраг новых земляў, павялічыўшы ўладанні болыл чым у два разы.

Віленскі перыяд асабліва спрыяльны быў для беларускіх земляў, якія канчаткова аб’ядналіся і тым самым замацавалі сваё цэнтральнае месца ў дзяржаве, у выніку чаго, паводле вобразнага выразу Ф. Багушэвіча, Беларусь была тут, «як зерне ў гарэху». Усё гэта спрыяла хутчэйшай кансалідацыі беларускай народнасці, далейшаму развіццю яе культуры і канчатковаму фармаванню яе мовы, якая паранейшаму прадаўжала быць у Вялікім княстве Літоўскім дзяржаўнай.

Перанясенне сталіцы з Новагародка ў Вільню не толькі не зменшыла беларускага характару дзяржавы, але яшчэ болын умацавала яго. Сталічнае значэнне Вільні актыўна садзейнічала далейшай беларускай асіміляцыі балцкага насельніцтва, што і ператварыла Віленшчыну ў беларускі край ужо тады. Тым самым побач з пашырэннем тэрыторыі Беларусі на ўсходзе ішоў такі самы працэс і на захадзе. Усё гэта яшчэ раз паказвае, што ніякага літоўскага (у сучасным значэнні гэтага слова) панавання над беларускімі землямі ў тыя (як і ў ранейшыя) часы не было. Усё адбывалася наадварот: ішло далейшае падначаленне балцкалітоўскіх земляў вярхоўнай уладзе, і усялякае іх супраціўленне ці імкненне заняць у дзяржаве больш высокае месца жорстка караліся. Калі беларуская тэрыторыя і беларускае насельніцтва ўсё болып павялічваліся, то балцкалітоўскія землі і балцкалітоўскае насельніцтва ўвесь час змяншаліся. Усё гэта яшчэ раз яскрава паказвае, што не балцкалітоўскія, а беларускія землі займалі ў Вялікім княстве Літоўскім пануючае месца, што паранейшаму вызначала яго як беларускую дзяржаву.

' Ермаловіч М. Старажытная Беларусь. Мн., 1990. С. 346–347.

2Полное собранне русскнх летопнсей (ПСРЛ). Т. 32. М., 1975. С. 137–138.

3Голубовнч В., Голубовнч Е. Крнвой Город — Вшіьно. М., 1945. С. 125.

4Тамсама. С. 124, 125.

5Slownik geograficzny ziem polskich. T. 4. Warszawa, 1884. S. 666, 814.

6Scriptores rerum Prussicarum. Leipcig, t. II, p. 623.

7Ушннскас B. Формнрованне раннегосударственной террпторнн Лнтвы X–XII вв. Л., 1988. С. 15.

8Letuwies torbine enciclopedija. Wilnius, 1976. T. 1. P. 463.

9IIослання Геднмііна. Вшіьнюс. C. 64, 68.

10 Letuwies torbine enciclopedija. Wilnius, 1976. T. 1. P. 463;

11 ПСРЛ. T. 32. C. 32, 35.

12Тамсама. T. 17. СП6., 1908. C. 593–596.

13Пашуто B. Образованне Лптовского государства. M., 1959. C. 76.

14ПСРЛ. T. 2. M., 1962. C. 12.

15Тамсама. T. 17. C. 574.

16Slownik georgaficzny. T. 13. C. 499.

17 ПСРЛ. T. 17. C. 595.

18 Ермаловіч M. Старажытная Беларусь. C. 332 —333.

19 ПСРЛ. T. 32. C. 211; T. 35. C. 286.

20Юргевнч B. Опыт обтьяснення нмен князей лнтовскнх / Чт. в Нмп. обве нсторнн н древностей Росснйскнх. 1883. Кн. 3. С. 27.

21ПСРЛ. Т. 32. С. 136.

22РусскоЛквонскне акты. СПб., 1857. С. 30.

23Васнльевскнй В. Переход Геднмнна в католпчество // Журн. мннва народн. просвегц. № 1. СПб., 1872. С, 144.

24Белоруссня в эпоху феодалнзма. Мн., 1959. T. 1. С. 97.

25ПСРЛ. Т. 32. С. 136.

26Dusburg Petri. Chronica terrae Prussiae. T. 3. C. 305, 317.

27ПСРЛ. T. 2. СП6., 1843. C. 207.

28Тамсама. T. 32. C. 35.

29Васшіьевскнй B. Очерк нсторіш города Внльны // Памятншш русской старнны в западных губерннях Нмпернн. Вып. 5. Вшіьно, 1872. С. 11.

30ПСРЛ. Т. 32. С. 136.

31Послання Геднмнна. Внльнюс, 1966. С. 30.

32Антоновнч В. Монографвн. Квев, 1878. С. 47.

33ПСРЛ. Т. 17. С. 573.

34Тамсама. С. 590–591.

35Тамсама. Т. 2. 1843. С. 202.

36Тамсама. Т. 32. С. 136–137.

37Антоноввч В. Монографіш. Квев, 1878. С. 47–51.

38Dusburg Petri. Цыт. твор.

39Антоноввч В. Монографвн. Квев. 1878. С. 43–44.

40Таттцев В. Нсторвя россвйская. Т. 1. М.; JI-, 1962. С. 111.

41Ннкжянтайтнс А. Геднмннас // Ввлыпос, 1990. № 4.

42Брянцев П. Нсторня Лнтовского государства. Ввльно, 1890. С. 124.

43Псковскве летоішсн. Вып. 1. М.; JL, 1941. G. 15.

44Тамсама. С. 15–16.

45Тамсама. Вып. 2. М., 1955. С. 23.

46ПСРЛ. Т. 3. СПб., 1846. С. 77.

47Послання Гедямнна. С. 168–170.

48Тамсама. С. 28, 50.

49ПСРЛ. Т. 3. 1846. С. 73–74.

50Ермаловіч М. Вузел загадак // Полымя. 1988. № 10.

61Данвлеввч В. Очеркв іісторіш Полоцкой землн. Кнев, 1896. С. 151–152.

52Ермаловіч М. Старажытная Беларусь. С. 348–349.

53Полоцкве грамоты. Вып. 1. М., 1977. С. 39.

54ПСРЛ. Т. 2. 1843. С. 341.

65Тамсама. С. 342.

56Тамсама. С. 251.

57Тамсама. С. 203.

58Тамсама. С. 346.

59РусскоЛнвонскне акты. С. 21.