Marcus Aurelius - Роздумы

8. Тое, што ня робіць чалавека горшым, чымся ён ёсьць, гэтаксма ня робіць горшым і ягонае жыцьцё і ня шкодзіць яму ані звонку, ані знутры.

9. Натура таго, што зьяўляецца сусьветна карысным, была змушанаю ўчыніць яго гэткім.

10. Усё, што адбываецца, адбываецца ў сузгоднасьці са справядлівасьцю: калі будзеш сачыць уважна, дык пераканаешся ў гэтым. Усё адбываецца, кажу я, ня толькі ў сузгоднасьці з дакладным парадкам, але і ў сузгоднасьці са справядлівасьцю, быццам нехта разьмеркаваў усё адпаведна да годнасьці. Працягвай пачатае табою назіраньне і, што-б ты ні рабіў, рабі з тым замерам, каб стацца добрым у сапраўдным значэньні гэтага слова. Захоўвай гэтую думку ўва ўсіх тваіх пачынаньнях.

11. Не праймайся ні той упэўненасьцю, якое трымаецца крыўдзіцель, ані тым, што ён імкнецца навязаць табе, але ўсё разглядай, як рэч маецца ў запраўднасьці.

12. Заўсёды трэба быць гатовым да падвойнага. Па-першае, рабіць толькі тое, што наказвае розум, пануючае і правадаўчае ў табе часткі на карысьць людзей. Па-другое, зьмяніць сваю думку, калі хто-небудзь паправіць цябе і пераканае ў чым-небудзь. Але зьмяняць сваю думку належыць толькі, узгадняючы з чым-небудзь такім пераканаўчым, як справядлівае, агульнакарыснае і гэтак далей, але ні ў якім выпадку таму, што такое зьіначаньне здаецца прыемным, ці прыракае славу.

13. Ці маеш ты розум? - маю, - Чаму-ж ты не карыстаешся ім? Бо, калі ён будзе рабіць сваю справу, што застанецца табе жадаць?

14. Ты існаваў, як частка Цэлага. Табе давядзецца зьнікнуць у тым, што нарадзіла цябе, дакладней: з прычыны зьмяняльнасьці ты будзеш праглынуты семявым прынцыпам дарогаю трансмутацыі.

15. На ахвярніку шмат кавалачкаў ладана. Адзін трапіў сюды раней, іншы - пазьней. Розьніцы тутака няма ніякае.

16. Калі ты прасякнешся пэўнымі галоўнымі прынцыпамі і паставіш сябе на службу розуму, дык праз дзесяць дзён ты богам будзеш здавацца тым, каму цяперака здаешся зьверам і малпаю.

17. Жыві так, быццам у цябе наперадзе яшчэ дзесяць тысяч гадоў жыцьця. Час ужо блізка. Пакуль жывеш, пакуль ёсьць магчымасьць, старайся стацца добрым.

18. Ад якога вялікага клопату ўхіляецца той, хто не зьвяртае ўвагі на тое, што падумаў, сказаў ці зрабіў ягоны сусед, але толькі зьвяртае ўвагу на тое, што робіць ён сам, каб захаваць у сваіх дзеяньнях справядлівасьць і набожнасьць. Як кажа Агатон, ня вышукваць трэба заганы іншых людзей, а ісьці сваею простаю дарогаю, не адхіляючыся ўбок.

19. Той, хто мроіць аб славе пасьля сьмерці, не бярэ пад увагу, што кажны, хто пра яго памятае, сам хутка памрэ, за ім пойдзе і той, хто прыйшоў пасьля яго, і гэтак да таго часу, пакуль не пагасьне ўся памяць, прайшоўшы пакаленьні тых, што памяталі. Але возьмем пад увагу, што тыя, хто памятаюць цябе, зьяўляюцца несьмяротнымі, і памяць нязьнішчальная. І што табе да гэтага? Я не кажу ўжо, што гэта - нішто для нябожчыка. Але, што да пахвалаў жывому, апрача хіба-што маемасных выгадаў? Дык пакінь зараз-жа турбавацца пра гэты без значэньня гасьцінец, які залежыць выключна ад людзкага погаласу.

20. Кажная рэч, якая ў сваім родзе ёсьць прыгожаю, ёсьць прыгожаю сама ў сабе: пахвала не ўваходзіць у яе складовую частку. Таму, ад пахвалы на е стаецца ані горшаю, ані лепшаю. Я маю тут на ўвазе і тое, што завецца прыгожым са звычайнага пункту гледжаньня, напрыклад, матэрыяльныя рэчы і творы мастацтва. У якой пахвале магло-б мець патрэбу сапраўды прыгожае? Ня болей, чымся права, ня болей, чымся праўда, ня болей, чымся дабразычлівасьць, чымся прыстойнасьць. Што з усяго гэтага стаецца прыгожым у выніку пахвалаў, або брыдкім, дзякуючы ганьбаваньню? Ці-ж смарагд з прычыны адсутнасьці пахвалы для яго станецца горшым? А золата? слановая косьць, пурпур, мрамар, кветка, куст?

21. Калі душы існуюць далей, дык якім спосабам паветра спрадвеку зьмяшчае іх у сабе? - І якім спосабам зямля зьмяшчае ў сабе целы нябожчыкаў на працягу доўгіх вякоў? Падобна таму, як тут целы, пасьля некаторага часу прабываньня ў зямлі, зьіначваюцца, і гэтым даюць месца для іншых целаў, дык гэтакжа і душы, што знайшлі сабе прыпынак у паветры, нейкі час астаюцца ў ранейшай хворме, а пасьля пачынаюць зьіначвацца, расьцякаюцца, вяртаючыся гэтым назад да семяное інтэлігэнцыі Цэлага, і гэткім спосабам даюць месца новым душам. Вось як можна адказаць пры дапушчэньні, што душы існуюць далей. Неабходна затрымацца ня толькі над колькасьцю пахаваных нябожчыкаў, але і над колькасьцю жывых істотаў, якія штодзенна намі і драпежнымі жывёламі зьядаюцца. У якой колькасьці яны нішчацца і як знаходзяць сваю магілу ў целе тых, каму яны былі патрэбнымі? І ўсё-ж месца для іх хапае, бо яны ператвараюцца ў кроў і прымаюць элямэнты паветра, ці агню.