Marcus Aurelius - Роздумы

11. Апрача вышэйзгаданага трэба дабавіць яшчэ адно. Неабходна даваць азначэньне або апісаньне кажнага напатканага прадмету, каб без пакрыцьця і ў разьдзельнасьці ўсіх частак бачыць самую ягоную сутнасьць і называць яго і ўсё тое, з чаго ён складаецца, як і тое, на што ён раскладзецца, адпаведнымі імёнамі. Бо нічога гэтак не дапамагае высокаму настрою, як здольнасьць плянавага і сапраўднага пранікненьня ўва ўсё, што сустракаецца ў жыцьці, і ўменьне стануць адносна на такі пункт гледжаньня, каб адразу вырашыць, якому сьвету і якая ад яго карысьць, у чым ягоная каштоўнасьць, гэтак для Цэлага, як і для чалавека, грамадзяніна вышэйшага Места, у адносінах да каторага ўсе іншыя гаспадарствы толькі асобныя сем'і, што ёсьць, з чаго складаецца, і як доўга будзе працягвацца тое, што выклікае цяперака маё ўяўленьне, і якую добрасьць належыць да яго стасаваць, ці лагоднасьць, мужнасьць, праўдзівасьць, вернасьць, прастату, самазадаваленьне, а мо' яшчэ што-небудзь падобнае. Таму, у кажным паасобным выпадку чалавек павінен сказаць самому сабе: вось гэта выходзіць ад Бога, гэта адбываецца з прычыны сувязі, прадвызначанага зьяднаньня, гэтакага-ж спалучэньня і долі, гэта абавязана сваім існаваньнем майму аднапляменьніку, суродзічу і грамадзяніну, хоць ён і ня ведае, чаго дамагаецца ад яго натура. Але я ведаю і таму адношуся да яго дабразычліва і справядліва ў сузгоднасьці з натуральным правам. Адначасна я імкнуся вызначыць і адносную вартасьць кажнае рэчы ў вапрычонасьці.

12. Калі ты, ідучы за правільным розумам, будзеш старанна, рупліва і зь любасьцю адносіцца да справы, якою ты ў дадзены момант заняты, і, не разглядаючыся па бакох, будзеш ахоўваць чысьціню свайго гэнія, як быццам зь ім час ужо разьвітацца, калі ты будзеш паступаць гэтак, нічога не спадзяючыся і нічога ня ўхіляючыся, але задавальняючыся наяўнаю дзейнасьцю, згоднаю з натураю, і гэраічнаю праўдалюбасьцю ўва ўсім, што ты гаворыш і выказваеш - ты будзеш жыць шчасьліва. І ніхто ня будзе ў стане перашкодзіць гэтаму.

13. Як лекары заўсёды маюць пад рукою інстрыманты і прылады на выпадак неспадзяванае апэрацыі, гэтак і ты май напагатове аснаўныя прынцыпы дзеля таго, каб ведаць рэчы боскія і чалавечыя, і ўва ўсіх, нават самых нязначыных дзеяньнях, думай пра сувязь тых і другіх. Бяз узяцьця пад увагу боскага, ня зробіш добра нічога чалавечага; і наадварот.

14. Пара ўтаймавацца. Інакш табе не давядзецца прачытаць ані тваіх успамінаў, ані дзеяньняў старажытных рымлянаў і гэльленаў, ані выбраных месцаў з твораў пісьменьнікаў, якія ты адабраў сабе пад старасьць. Затым, сьпяшайся да мэты і, пакінуўшы пустыя надзеі, сам, пакуль яшчэ ня позна, ідзі сабе на дапамогу, калі толькі ты маеш у пашане самога сябе.

15. Людзі ня ведаюць, якімі шматзначнымі зьяўляюцца такія словы, як красьці, сеяць, купляць, аставацца бязьдзейным, бачыць тое, што мае быць учыненым, бо, каб ведаць гэта, патрэбны ня фізычныя вочы, але нейкі іншы ворган зроку.

16. Цела, душа, інтэлігэнцыя. Да цела належаць пачуцьці, да душы - імкненьні, да інтэлігэнцыі - прынцыпы. Здольнасьць атрымліваць уражаньні маюць і зьверы, імкненьні праяўляюцца бурна і ў дзікіх зьвераў, і сярод андрогінаў, і ў Фалярысе, і ў Нэроне; карыстацца-ж інтэлігэнцыяю для вонкавага выконваньня абавязкаў могуць і людзі, якія ня прызнаюць багоў, здраджваюць сваю бацькаўшчыну і, зачыніўшыся ў сабе, твораць усялякія агіднасьці. Калі ўсё гэта згодна са сказаным, агульным ёсьць для ўсіх, тады астаецца тое, што сваеасаблівым ёсьць для добрага чалавека, быць радасным і здаволеным з таго, што здараецца і з наступстваў, якія ўкладваюцца для яго; і не апаганьваць гэнія, што жыве ў ягоных грудзях, ня турбаваць і не засмучваць яго мноствам уяўленьняў, а захаваць яго чыстым, паслухмяным багам, якія ніколі ня кажуць таго, што не адказвае праўдзе і ня робяць нічога, што не адказвае справядлівасьці. Калі нават усе людзі адмовяцца паверыць, што ён жыве гэтак проста, сьціпла і шчасьліва, дык ён ня будзе злавацца на нікога зь іх і ня зыйдзе са шляху, які вядзе да мэты жыцьця, да якое трэба падыйсьці чыстым, спакойным, зь лёгкім сэрцам і з безнаракальнаю пакорлівасьцю перад сваею доляю.

1. Калі ўнутраны пануючы пачатак усузгоднены з натураю, дык яго адносіны да ўсяго, што адбываецца, такія, што ён заўсёды можа лёгка прыспасобіцца да магчымага сучаснага. Ён не адчувае любові да якое-небудзь акрэсьленае матэрыі, але адбывае рух у напрамку свае мэты, аднак-жа пры захаваньні пэўных прадумовінаў; і ён ператварае матэрыял для сябе. Таго, што супроцьставіцца яму, падобна, як агонь, валадарыць тым, што ўпадзе ў яго, і праз што малы агонь можа быць патушаны: але, калі полымя сільнае, дык яно ахоплівае матэрыял, што трапіў у яго, зьядае яго і, дзякуючы гэтаму, яшчэ вышэй уздымаецца.