Marcus Aurelius - Роздумы

2. Няхай ніякі чын ня будзе выкананы бязмэтна, і ня інакш, як толькі ў сузгоднасьці з найлепшымі прынцыпамі мастацтва.

3. Людзі шукаюць самоту, імкнуцца да жыльля за местам, да морскіх узьбярэжжаў, у горы. І ты гэтаксама прызвычаіўся болей за ўсё жадаць гэтага. Усё гэта, аднак, гаворыць аб скрайнай недасьведчанасьці, бо ў любую хвіліну ты можаш замкнуцца ў самым сабе. Бо самае ціхае і бязбунтарнае месца, куды чалавек можа схавацца, - гэта ягоная душа. У васаблівасьці-ж чалавек, які знойдзе ўнутры сябе тое, углядзеўшыся ў што, ён зараз-жа напоўніцца супакоем; пад супакоем-жа я разумею ня што іншае, як сьведамасьць свае добраўпарадкаванае інтэлігэнцыі. Дык часьцей дазваляй сабе такую самоту і чэрпай зь яе новыя сілы для сябе; і няхай прынцыпы твае будуць кароткія і фундамэнтальныя, першага дачыненьня зь якімі будзе дастаткова, каб разагнаць увесь смутак і адаслаць цябе назад бяз гневу на тое, да чаго ты вяртаешся. Бо і, запраўды, на каго ты будзеш гневацца? На разбэшчанасьць людзей? Але, калі ты прыйдзеш да выснаву, што разумныя істоты нарадзіліся адзін для аднаго, што цярпеньне - ёсьць частка справядлівасьці, што людзі памыляюцца супроць свае волі, калі ты ўспомніш, што гэтулькі людзей, якія сварыліся, глядзелі на сябе з падозраньнем, падтрымлівалі ненавісьць да сябе, уваходзілі ў спаборніцтвы, паміралі і ператварыліся ў парахню, дык ты хутка супакоішся. - Але ці ня гневаешся ты на лёс, які выпаў на тваю долю ў выніку пабудовы Цэлага? Аднаві ў сваей памяці дылему: «провід ці атамы»? і тыя правы, якія даводзяць, што сусьвет падобны на Места. - Цябе засмучае стан цела? Падумай пра тое, што дух, які сканцэнтраваўся ў самым сабе і зьведаў сваю собскую магутнасьць, ня зьмешваецца з жыцьцёваю сілаю, што рухаецца ціха ці парывіста, і пра ўсё іншае, што ты чуў і згадзіўся адносна насалоды і цярпеньня. - Цябе маніць мроя пра славу? Зьвярні ўвагу на тое, як хутка ўсё забываецца, пра хаос часу, бязьмежнага ў той і другі бок, на пахвальбы марнасьці і безразважнасьці тых, што, бачна, цябе цэняць, на нязначнасьць прасторы, межамі якой слава абмежаваная. Бо ўся зямля толькі кропка. І які малюсенькі кусочак яе займае месца твайго знаходжаньня? А колькі тут тых, хто будзе праслаўляць цябе, і што яны сабою выяўляюць?

Успомні, нарэшце, пра твой адыход у тваё собскае жыльлё і, галоўнае, не раскідайся, ня мітусіся, але будзь вольным і глядзі на рэчы, як мужчына, грамадзянін, сьмяротны! Сярод праўдаў, якія заўсёды павінны быць пад рукою, заўваж асабліва дзьве. Па-першае: рэчы, якія не датыкаюцца душы, але знаходзяцца ў стане супачынку вонкі яе; але нашыя ўнутраныя ўсхваляваньні выток свой знаходзяць толькі ў думцы перакананьня. Па-другое: усё тое, што ты назіраеш, падлягае зьіначаньню і хутка зьнікае. Думай толькі і пра тое, колькі зьіначаньняў ты быў сьветкам. Сусьвет - гэта зьіначаньне, жыцьцё - перакананьне.

4. Калі духовы пачатак у нас агульны, дык агульным будзе і розум, дзякуючы якому мы зьяўляемся істотамі разумнымі. Калі гэтак, дык і розум, які загадвае што рабіць і што не рабіць, гэтаксама будзе агульным; калі так, дык і права агульным ёсьць, і калі так, дык мы грамадзяне. Значыць, мы маем дачыненьне зь якім-небудзь грамадзкім ладам; і сьвет падобны да Места. Бо хто-б мог паказаць на які-небудзь другі агульны лад, да якога меў-бы дачыненьне ўвесь род людзкі? Адсюль вось, з гэтага Места і духовы пачатак у нас, і разуменьне, і правы. Адкуль-жа інакш? Бо, як усё тое ўва мне, што мае свомасьць зямлі, ёсьць частка якой-небудзь зямлі, мокрае - частка іншага элямэнту, жыцьцёдайнае, цёплае і падобнае да агня - бяруць пачатак кажнае са свае крыніцы (бо ніякая рэч ня ўзьнікае зь нічога, як і не ператвараецца ў нішто), дакладна гэтак-жа і дух скуль-небудзь усё-ж паходзіць.

5. Сьмерць гэтаксама як і нараджэньне, зьяўляецца тайніцаю натуры; у адным, сучлененьне і разлажэньне тых самых элямэнтаў. Наагул, у іх няма нічога, што магло-б быць для каго-небудзь сорамным, бо нямашака тут нічога неадпаведнага для жывое істоты, або разумнасьць ягонае будовы.

6. Людзям гэтакага складу свома паступаць такім спосабам - гэта неабходнасьць. Не жадаць гэтагаўсё роўна, што не жадаць, каб хвігавае дрэва мела сок. Наагул, памятай, што пасьля вельмі нязначнага працягу часу вы абодва, і ты, і твой супраціўнік, памраце; і хутка пасьля гэтага не астанецца і ўспаміну пра вашыя імёны.

7. Ухілі набок упэўненасьці, а пазбавішся і скаргі, што «мне чыніцца крыўда». Ухілі набок скаргу: «мне чыніцца крыўда» і крыўда прападзе.