Marcus Aurelius - Роздумы

48. Заўсёды думай аб тым, колькі памерла лекараў, якія часта хмурылі бровы над ложам хворага; колькі астралёгаў, што ганарыліся сваімі прадказаньнямі сьмерці іншым людзям; колькі філёзафаў, што вялі дыскусыі адносна сьмерці і несьмяротнасьці; колькі герояў, што паназабівалі гэтулькі людзей, колькі тыранаў, якія карысталіся сваею ўладаю над чужым жыцьцём з гэтакаю ганарыстасьцю, быццам яны самыя былі несьмяротнымі; колькі, калі можна сказаць, памерла цэлых местаў, як Гэлікія, Пампэі, Гэркулянэюм і нязьлічаная колькасьць іншых. Дадай аднаго за другім да пералічаных усіх ведамых табе людзей. Адзін чалавек, пасьля пахаваньня іншага, сам памірае, каб і яго пахаваў нехта іншы: і ўсё гэта ў адносна кароткім часе. Наагул, трэба заўважыць, як мінаючымі і бязвартаснымі людзкія рэчы ёсьць, і тое, што было яшчэ ўчора ў зачатку, заўтра ўжо мумія або парахня. Прайдзі, затым, гэтае малое прамежжа часу ў сузгоднасьці з натураю, і закончы яго ў здавальненьні, як падае пасьпелая аліва, дабраславячы натуру, якая радзіла яе, дзякуючы дрэву, на якім яна вырасла.

49. Будзь падобны да скалы, аб якую бесперапынку разьбіваюцца хвалі, але сама яна стаіць нярухома, і навакол яе заціхаюць усхвалёваныя воды.

Я нешчасьлівы затым, што са мною здарылася гэтае і тое. - Зусім не. Наадварот, я шчасьлівы таму, што, хоць гэта і здарылася са мною, я ўсё-ж ня турбуюся, ня зломлены я сучасным, ня дрыжу перад надыходзячым. Здарыцца гэта-ж магло з кажным, але ня кажны астаўся-б непахісным. Чаму, тады, першае, большае няшчасьце, чымся другое шчасьце? Ці-ж ты назавеш няшчасьцем для чалавека тое, што не перашкаджае чалавечай натуры асягнуць свае мэты? Але, ці здаецца табе гэтакаю перашкодаю тое, што ня мінаецца з вымаганьнямі людзкае натуры? У чым-жа заключаюцца гэтыя вымаганьні? Ты ведаеш волю натуры. Ці-ж тое, што здарылася, перашкаджае табе быць справядлівым, далікатным, асьцярожным, разважным, празорлівым у меркаваньнях, праўдзівым, сьціплым, і шчырым, і мець усе іншыя якасьці, пры наяўнасьці якіх выступае асаблівасьць людзкае натуры? Не забывайся і ў далейшым пры ўсякім здарэньні, якое прыводзіць цябе да смутку, карыстацца прынцыпам: ня гэта ёсьць няшчасьцем, але зьнесьці яго годна вось гэта і будзе шчасьце.

50. Просты, але сапраўдны сродак, каб навучыцца пагарджаць сьмерць - трэба будзіць у памяці тых, хто прагна чапляўся за жыцьцё. Чым ім ляпей, чымся тым, што памерлі перадчасна? Ляжаць дзе-небудзь у магілах і Кадзікіянус, і Фабіюс, і Юліянус, і Лепідус, і ім падобныя, якія шмат каго пахавалі, а пасьля пахавалі і іх. Розьніца ў часе зусім нязначная, дый пры якіх умовах, зь якімі людзьмі і ў якім жалюгодным целе давядзецца праводзіць гэты час! Дык вось, ня лічы ўсяго гэтага важным. Азірніся назад - там непамерная бездань часу, зірні наперад - там другая бязьмежнасьць. Якое-ж значэньне мае, у параўнаньні з гэтым, розьніца паміж тым, хто пражыў тры дні, і тым, хто пражыў тры чалавечыя жыцьці?

51. Заўсёды ідзі найкарацейшым шляхам. Найкарацейшы-ж шлях - гэта шлях, які адказвае натуры: ён у тым, каб трымацца праўды ўва ўсіх рэчах і паступаваньнях. Гэтакае рашэньне вызваліць цябе ад утомленасьці, барацьбы, прытворства і пыхлівасьці.

1. Калі табе лянотна паднімацца надосьвітку, зараз-жа скажы сабе: Я ўстаю, каб узяцца за працу чалавечую. Дык няўжо-ж я пачну злавацца з тае прычыны, што іду да працы, дзеля якое створаны і накіраваны ў сьвет. Ці-ж маё прызначэньне - грэцца, расьцягнуўшыся на ложы? - Але апошняе прыемней. - Дык што, створаны ты для насалоды, а ня дзеля дзейнасьці і напружаньня сілаў? Чаму ты не глядзіш на расьліны, птушак, мурашак, павукоў, на пчолы, якія выконваюць сваю працу і, у меру сваіх магчымасьцяў, супрацуюць у напрамку прыгожасьці сусьвету? Ці не захацеў-бы ты, як людзкае існаваньне, выканаць сваю частку, і не сьпяшаешся выканаць таго, што знаходзіцца ў сузгоднасьці з тваею натураю? - Але трэба-ж і адпачыць. - Так: але натура і для гэтага вызначыла свае межы, як вызначыла іх і для прыйманьня стравы, і для пітва. Але ты ўсё-ж ідзеш далей за мяжу і далей за тое, што дастаткова. У сваей-жа дзейнасьці ты не дасягаеш гэтае меры, не даходзіш да межаў магчымага, таму што ты ня любіш самога сябе. Калі-б ня так, дык ты любіў-бы сваю натуру, і яе вымаганьні. Тыя, што любяць сваё мастацтва, цалкам аддаюцца сваей справе, забываючы і памыцца, і паесьці. Ты меней цэніш сваю натуру, як гравёр - гравіраваньне, танцор - танцы, срэбралюб - грошы, славалюб - славу. Усе яны, калі захопяцца, уважаюць за лепшае для іх ня есьці і ня спаць, абы толькі павялічыць тое, да чаго схіляецца іхная душа. Няўжо-ж агульнакарысная дзейнасьць здаецца табе меней значнаю і меней вартаю натугаў?