Marcus Aurelius - Роздумы

2. Як лёгка, адкінуўшы і здушыўшы ў сабе ўсякае турботнае і часамі неадпаведнае ўяўленьне, каб зараз-жа займець поўны супакой душы.

3. Лічы сябе вартым усякага слова і справы, адпаведных натуры. Няхай не бянтэжаць цябе чые-небудзь будучыя ўліканьні і абгаворы, але, калі можаш зрабіць ці сказаць што-небудзь прыгожае, дык адважна бярыся за гэта. Бо людзі маюць свой кіруючы пачатак, і ідуць яны за сваім імкненьнем. Не глядзі на гэта, але ідзі нацянькі, слухаючы сваю натуру і натуру агульную; таму што абодва шляхі - адно.

4. Я буду ісьці, няўхільна трымаючыся натуры, пакуль не ўпаду, толькі тады я адпачну, аддаўшы сваё дыханьне таму, з чаго я чэрпаў яго штодзенна, і вярнуўшыся туды, адкуль зьявілася семя майго бацькі, кроў мае маці, малако карміцелькі, у тую зямлю, якая гэтулькі гадоў карміла і паіла мяне, якая носіць мяне, таго, хто топча яе і карыстаецца цераз меру яе дарункамі.

5. Ты ня можаш нікога зьдзівіць сваею хуткаю кемнасьцю. Няхай і гэтак. Але ёсьць шмат іншага, адносна чаго ты ня можаш сказаць: Я не нарадзіўся для гэтага. Дык выяўляй тыя свомасьці, якія цалкам залежаць ад цябе: чыстасардэчнасьць, паважнасьць, выносьлівасьць, абыякавасьць да насалоды, задаволенасьць сваею долею, нешматлікасьць вымаганьняў, адсутнасьць пустазвонства і заносьлівасьці. Ці ты ведаеш, з колькіх бакоў мог-бы ты паказаць сябе, адносна каторых нельга было-б спаслацца на натуральную няздатнасьць, і ўсё-ж дабраахвотна застаешся на ранейшым узроўні? Або да таго, каб наракаць, жадобнічаць, лісьлівіць, ува ўсім вінаваціць сваё беднае цела, патураць яму, узьвялічваць сябе і пераносіць падобныя душэўныя хваляваньні, таксама прымушае цябе якая-небудзь прыроджаная няздатнасьць? Не, запраўды, не! Наадварот, ты даўно ўжо мог-бы пазбыцца гэтага. Калі-ж ты сапраўды прызнаеш у сабе недастатковую хуткасьць разуменьня і кемлівасьці, дык гэты недахоп трэба зьнішчыць практыкаваньнем, а не патураць сваей ляноце, махнуўшы на яго рукою.

6. Адны людзі, зрабіўшы каму-небудзь паслугу, схільныя патрабаваць ад яго ўдзячнасьці. Іншыя ня схільныя да гэтага, але ўсё-ж у глыбіні душы лічаць яго сваім даўжніком і даюць сабе справаздачу з таго, што яны зрабілі. Ёсьць, нарэшце, і такія, якія нейкім чынам не здаюць сабе справаздачы з таго, што яны зрабілі, яны падобныя да лазы, якая прыносіць вінаград і нічога не дабіваецца пасьля таго, як вытварыць свой плод: так бегае конь, так высьледжвае сабака, так зьбірае мёд пчала. Чалавек-жа, які зрабіў дабро, ня крычыць аб гэтым, а пераходзіць да наступнае справы, як лаза, якая ў вызначаным часе павінна ізноў прынесьці вінаград. Такім чынам, трэба быць у ліку тых, якія, чынячы дабро, нейкім чынам не здаюць сабе справаздачы з таго, што яны робяць. - Так. - Але-ж дабро - гэта і ёсьць тое, аб чым неабходна даваць сабе справаздачу; бо чалавеку, аддадзенаму агульнаму дабру, і дапраўды, жадаць, каб і іншыя ведалі пра гэта. - Ты кажаш праўду. Але ты ня ловіш сэнсу сказанага і таму будзеш адным з тых, пра каго я згадаў раней. Бо і іх уводзіць у блуд бачнасьць разумных поглядаў. Але, калі ты жадаеш зразумець сказанае, дык ня бойся, што табе давядзецца дзеля гэтага страціць якую-небудзь карысную справу.

7. Малітва атэнцаў: Праліся, праліся дажджом, дабрадайны Зэўс, над ральлёю і полем атэнскім. Наагул, мы ня маем патрэбы маліцца, але, калі маліцца, дык гэтак проста і гэтак шляхэтна.

8. Сэнс выражэньня: Асклепіёс назначае некаму верхавую язду, або купацца ў вадзе, або хадзьбу босым. Або: Натура Цэлага назначае некаму хваробу, ці калецтва, ці пазбаўленьне чаго-небудзь - зусім супадае. Бо ў першым выпадку слова «назначае» значыць: ён вызначыў некаму тое і гэтае, як садзейнічаючае ягонаму здароўю, а ў другім - што тое, што выпадае на долю кажнага, вызначана яму, як садзейнічаючае ягонай долі. Таму мы і кажам, што нешта «прышлося» на долю нашую, накшталт таго, як будаўнікі кажуць пра чатырохкутныя камені ў сьценах, ці пірамідах, што яны «прышліся» адзін да аднаго, калі яны знаходзяцца ў якім-небудзь гарманічным спалучэньні. Бо адзіная гармонія прасякае ўсё. І накшталт таго, як з усіх целаў складаецца сусьвет, дасканалае цела, - гэтак і з усіх прычынаў складаецца доля - дасканалая прычына. Мае словы павінны быць зразумелымі і для людзей зусім простых. Яны-ж бо кажуць: Доля паслала яму гэта. Значыцца, некаму пасылаецца тое і гэтае, а іншаму вызначаецца гэтае і тое. Дык будзем адносіцца да гэтага падобна, як да таго, што вызначае Асклепіёс. Хоць у вапошнім выпадку шмат што з гэтага не падабаецца нам, але надзея на здароўе заахвочвае нас з радасьцю пайсьці на гэта. Няхай-жа зьдзейсьненьне і выкананьне задумы агульнае натуры здаецца табе нечым накшталт твайго здароўя. Таму прымай усё, што адбываецца, з радасьцю нават, калі яно здаецца табе цяжкім, таму што яно вядзе да вядомае мэты, да моцы сусьвету, дабрабыту Зэўса (сусьвету), і посьпеху ягоных пачынаньняў. Бо ён нікому не паслаў-бы гэтага, калі-б яно не садзейнічала дабру Цэлага. І натура кажнае рэчы не вытварае нічога, што ня было-б адпаведна падпарадкавана ёй. Такім чынам, трэба любіць усё, што адбываецца з табою з дзьвюх прычынаў. Па-першае, яно адбылося з табою, было прызначана табе, і быццам мела цябе на ўвазе, будучы зьвязаным з табою яшчэ сілаю першапрычыны. Па-другое, яно зьяўляецца прычынаю дабрапасьпешнасьці, дасканаласьці, і самога існаваньня сусьветнага валадара. Бо Цэлае будзе сапсавана, калі ты хоць у чым-небудзь нарушыш згоду і сувязь, як яго частак, так і прычынаў. Але ты гэта і робіш, паводля сваіх магчымасьцяў, калі выказваеш незадавальненьне чым-небудзь, і быццам ліквідуеш яго.