Далержон Ходжибаев - Комплекси таълимӣ-методӣ - Экологияи муҳандисӣ

Қабатҳои поёнии тропосфера одатан бо маҳсулоти фаъолияти вулқонӣ, чанги аз сатҳи Замин ба баландии зиёд паҳншуда, ва инчунин намакҳои минералӣ ки аз оби шӯри баҳрҳо ҳамроҳ мешавад ё ки аз сатҳи шӯри замин дефлятсия мешавад, ифлос мебошад. Зарраҳои дисперсии муаллақи коллоидӣ ва сахт, ки ба тропосфера паҳн мешаванд, шаффофнокии муҳити ҳавоиро паст менамоянд.

Ҳавои атмосферӣ – ин захираи камнашванда мебошад, вале дар минтақаҳои алоҳидаи курраи замин он ба таъсироти сахти антропогенӣ дучор мешавад, ки масъала оиди тағироти сифатии ҳаво дар натиқаи ифлосшавии атмосфера ба миён меояд.

Ифлосшавии антропогении ҳавзаи ҳавоӣ. Дар вақтҳои охир ифлосшави антропогении атмосфера зиёд шуда истодааст, ки зери ин мафҳум- ворид гаштан ё зиёд шудани моддаҳои дар он набударо ё дар миқдори кам бударо мефаҳманд. Он ба пастшавии сифати ҳавои атмосфера, вайроншавии баланси экологӣ ва равандҳои табиӣ дар биосфера, бад шудани шароити фаъолияти ҷамъият ва таъсир ба саломатии инсон оварда мерасонад.

Ба манбаъҳои антропогеннии ифлосшавӣ таалуқ дорад: нақлиёти автомобилӣ ва роҳи оҳан; таҷҳизотҳои энергетикӣ ва гармӣ, ки бо сӯзишвории моеъ ва сахт кор мекунанд, корхонаҳои саноатии гуногун; заминҳои кишт; нақлиёти ҳавоӣ, кайҳонот ва ғайра. Барои ҳамин ба атмосфера партовҳои газмонанд, зарраҳои сахт, моддаҳои радиоактивӣ ва буғ ворид мегарданд. Ҳангоми дар атмосфера будан ҳарорати онҳо, хосият ва ҳолат куллан метвонад тағир ёбад (таҳшинии фраксияҳои вазнин, реаксиҳои химиявӣ ва ғ). Дар оқибати он дар ҳавои атмосфера компонентҳои нав ҳосил мешавад, ки хосияти онҳо ба пуррагӣ аз ибтидоӣ фаркият дорад.

Партовҳои газӣ пайвастагиҳои карбон, сулфур, нитрогенро ҳосил менамоянд. Тибқи маълумотҳои баҳодиҳӣ дар натиҷаи 100 сол ба атмосфера дар натиҷаи сӯзониши намудҳои гуногуни сӯзишворӣ тақрибан 250 млрд тонна гази дуоксиди карбон ворид шудааст, то он давра танҳо 350 млрд тонна.

Дар давраҳои охир ҳамасола ба атмосфера тақрибан 23 млрд тонна гази дуоксиди карбон ворид мегардад. Нисфи он миқдор дар обҳои уқёнуси ҷаҳонӣ таҳшин ва ҳал мегардад, ки консентратсияи дуоксиди карбон 60 баробар зиёд нисбат дар ҳаво мебошад.

Ченкунии системавии таркиби газии атмосфера танҳо дар охири солҳои 50-уми садсолаи XX оғоз ёфта буд. Зиёда аз 10 соли мушоҳида барои хулосаи асоснок намудан оиди торафт зиёдшавии миқдори гази дуоксиди карбон дар дар атмсофера, зарур буд. Инчунин муайян гашт, ки қбати болоии уқёнуси ҷаҳонӣ ба сершавӣ бо гази дуоксиди карбон наздик аст ва қобилияти ба худ гирифтани он паст шуда истодааст.

Зиёдшавии миқдори гази дуоксиди карбон дар атмосфера ба интенсивнокии фотосинтез мусоидат менамояд ва дар натиҷа ба зидшавии биомасса оварда мерасонад.

Маълумотҳои дақиқ оиди зиёдшавии биомасса мавҷуд мебошад, ки он дар натиҷаи мушоҳидаи бисёрсолаи кишварҳои гуногун асос ёфтааст.

Ин гуна тағирот ба тағирёбии иқлим оварда мерасонад, ки пешгӯи намудани оқибати он мураккаб мебошад. Ба атмосфера миқдори дигар моддаҳои гамонанд ва аэрозолӣ ворид мшаванд. Аз манбаъҳои табиӣ антропогенӣ муотаносибан, ба мисоли: 6 • 10 3ва 4 млн т/год, оксида углерода— 10 3ва 300 млн т/сол, метан— 14*10 12ва 100 млн т/сол, пайвастагиҳои сулфур— 250 ва 70 млн т/год, карбогидрадҳо —200 ва 50 млн т/сол. Дарознокии мавҷуд будани ин моддаҳо дар атмосфера аз соатҳо то солҳоро дар бар мегирад.

Миқдори умумии моддаҳо, ки ҳамасола аз сатҳи Замин аз манбаъҳои табиӣ ворид гашта аэрозолҳоро (системаи дисперсӣ, ки аз заррачаҳои сахт ё қатраҳои моеъ, ки дар ҳолати муаллақ дар муҳити ҳавоӣ мебошанд) ташкил медиҳанд баробари 800-2200 млн т мебошад. Дар натиҷаи фаъолияти антропогенӣ боз аз 200 то 400 млн заррачаҳо ҳамроҳ мешавад.

Аз рӯи ҳисоби мутахассисон дар атмосфера ҳамеша 30-70 млн т аэроолҳо мавҷуд мебошанд (заррачаҳои андозаашон гуногун).

Аз рӯи дисперснокии чанг се намуди онро Г.М. Гордон и ИЛ. Пейсахов пешниҳод менамоянд калон (d > 10 мкм), чанги хурд (d = 1 – 10 мкм) ва дуд (d < 1 мкм), ки d- диаметри заррача аст.

Партови модаҳои радиоактивӣ ба атмосфера, бештар барои ҳавмаи мавҷудоти зинда хатарнок мебошад. Дар атмофера чанги моддаҳои радиоактивӣ аз сабаби боришот ба инсон, ҳайвонот ва наботоб таъсир мерасонанд. Ҳолатҳо касалшавӣ дар натиҷаи ин гуна таъсирот маълум аст.

Маълум аст, ки манбаъҳои асосии антропогении ифлосшави ҳавзаи ҳавоӣ ин стансияи электрикии гармӣ аст, ки партови онҳо 43% аз ҳамаи миқдори партовҳо ба атмосфера мебошад. Партовҳои газии металлургияи сиёҳ 14,7; корхонаҳои металлургияи ранга – 8,4 %, дигар корхонаҳои саноатӣ ва нақлиёт – 23,1%.