Ильдар Низамов - Бөртектән – көшел (җыентык)

Ул да түгел, тегермән өе янындагы агачлыктан шы-ы-ыр иткән көчле бер тавыш тирә-якны сискәндереп җибәрде. Кемдер иске тегермән өенең түбә тактасын куптарды дип торам. Текәлебрәк карасам – тукран лабаса. Үзенә шулай пар чакыра икән. «Гади тук-тук белән башын әйләндереп булмас» дип, сәер көчле тавыш белән җәлеп итмәкче, күрәсең.

Алай икән, бу табигатьтә без әле, шөкер, ялгыз түгелбез икән, бар икән әле безнең җандашлар, җирдәшләребез.

Кайтыр юлга шундый көр уйлар белән кузгалсам да, тагын бик тиз арылды, чөнки басу юлы тәмам изрәп беткән иде. Читтә түгел, юлның уртасында да чаңгылар бата, аларны чыптыр-чыптыр сөйри-сөйри аяклар лычма чыланды, һәр адым – әҗәл, минут саен туктап ял итмичә булмый. Ничек менеп җитәргә инде?!

Өстәвенә җанны тагын шомлы тынлык буарга тотынды. Ник бер җан иясенә ишарә булсын, ком чүлендә диярсең. Өзеклек дип юкка әйтмиләр инде – юллар өзелә, кешеләр арасы өзелә, табигать белән кеше арасы…

Тукта, чү! Бар бит тавыш. Тургай түгелме! Тыңла, тыңла, ычкындырма, җибәрмә!

Тургай шул! Хәтта икәү. Баш өстендә генә, әллә ни биектә дә түгел үзләре, бер-берсенә бик якыннар. Талпыныпмы-талпыналар, сайрапмы-сайрыйлар. Моң челтери, моң бөркелә. Әмма күңелнең иң нәзек кыллары тоя: бу әле чын сайрау түгел. Бу әле булачак сайрауларның башы гына, канатларны, тамак төпләрен сынап карау гына бугай. Әллә дулкынланудан шулай икеләнебрәк, каушабрак чыгамы тавышлары – туган як басуларына кайтып җитүгә сөенеп дулкынланганнармы? «Ят исләр бар, мондый җирдә бала чыгарып, үстереп булырмы?» дип шикләнәләрме әллә?

Ә күңел, аларны тыңлап, барыбер тантана итә. Быел беренче тургай бит! Беренче җырны тыңлау кемнең җанын кузгатмас. Ә нигә шундый тантананы берүзем кичерәм? Кайда сез, кешеләр? Нишләп бергәләп тыңламыйбыз без беренче тургай моңын?

Тик җыр шунда кырт өзелде. Кинәт шыксыз булып тагын баягы тынлык килеп басты. Баш зыңлый башлады, хәтта авыр сулыш алу ишетелә иде. Ә караш шулай да юл читеннән генә ике тургайның дугай-дугай сикергәләп очып киткәнен күреп алды. Бер-берсенә «тер-рик, тер-рик» дип дустанә дәшә-дәшә, урманга таба очып киттеләр.

Алар китте, җыр-моң китте, ә уй калды. Кая барышлары икән? Ни дип кенә нәкъ менә шушында, нәкъ менә баш очында гына сайрап алдылар икән? Оя эзләп тә, монда ошатмыйча китеп барулары булдымы? Әллә бер генә тынга тукталып, бер-берсен мәңге яратышачаклары, матур тормыш корачаклары турында «серләшеп» алдылармы? Әллә мине күреп, тәмам хәлдән таюымны аңлап, бу табигатьтәш җанга кечкенә генә концерт биреп, күңелен күтәреп, җанын канатландырып китик дип юатып алырга булдылармы?

Рәхмәт инде сезгә, тургайлар! Минем бит әле моңарчы беркайчан да беренче тургай тавышын ишеткәнем юк иде.

Миндә хәзер өйгә кайтырлык кына түгел, әллә кайларга барып җитәрлек, әллә нинди эшләр эшләрлек көч-гайрәт, илһам бар! Рәхмә-ә-әт сезгә, табигатьтәшлә-ә-әр!

Имән – чыдамлык, ныклык билгесе. Дошманнарга баш имәгән ил улларын аңа тиңлиләр, аларның сүнмәс даннарын мәңгеләштергәндә, рәссамнар имән яфракларын ясыйлар. Давылларны күкрәге белән каршылап, башка агачларны җил-яңгырдан ышыклаган, яшен суккач та өч көн, өч төн буе егылмыйча, аягүрә торып янган имәннәр турында легендалар йөри. «Имән агачның егылганы – башка агачның сынганы» дип, халык имәннәргә сыгылу-бөгелүне, баш июне кичерми.

Әмма табигатьнең аяусыз кануннары бар. Мин быел башын игән имәнгә юлыктым. Чумарга торган баһадир сыман ул текә ярның иң читенә килеп баскан да авар-аумас хәлдә катып калган. Юк, су читенә ул үзе килмәгән, ә бәлки елга, язгы ташкыннар вакытында ярларын ашый-ашый, аның янына килеп җиткән. Тирән-тирән җыерчыклар белән телгәләнгән мәһабәт төз имән елгага таба янтаерга мәҗбүр булган. Мәгърур башы иелеп, тәлгәш-тәлгәш яфраклары менә-менә суга тиям дип торалар.

Шулай да имән кызганыч түгел иде. Үзе иелсә дә, аның гәүдәсе төз калган, аның бетмәс-төкәнмәс тамырлары куе челтәр кебек үрелгәннәр дә дулкыннарга каршы калкан булып басканнар. Ә дулкыннар усал, аяусыз. Алар инде үз юлларында очраган күп зирекнең, усак, юкәләрнең башына җиткән, хәзер инде шуларның суда ятып төсләрен югалткан кәүсәләре, күккә таба тырпайган шәрә тамырлары өстеннән чабышалар, зәһәрләнеп имәнгә дә ташланалар, аны да аударырга телиләр, бөтенләй егылуын күреп, тантана итәргә җыеналар.

Имән бирешми. Аның тамырлары бик тирәнгә киткән. Шулар аркылы Җир-анадан көч алып, ул нык тора. Юк, имәнгә бирешергә ярамый, аңа түзәргә, түзәргә кирәк. Әледән-әле ул күтәрелеп ярга карыйдыр, анда үз чикләвек-орлыкларыннан тишелеп үскән яшь имәннәрне барлыйдыр, аларның хәлен белеп торадыр кебек.