Карурман аша мари җирләренә чыгып була дип сөйлиләр иде: тик рәттән берничә көн барсаң гына. Акылы булган нинди кеше моны эшләсен? Хәтта Зур ачлык заманында да авыл халкы Кырый алан чиген үтәргә базмады: агач кайрыларын ашап, имән чикләвекләрен тарттырып, ашлык бөртекләре булмасмы дип, тычкан ояларын актарып яшәде – карурманга гына йөрмәде. Барган кеше исә әйләнеп кайтмады.
Зөләйха бер мизгелгә туктап калды – чыбык-чабык тутыру өчен, зур кәрзинен кар өстенә куйды. Тынычсызланып, тирә-якка күз салды – ни дисәң дә, Мортаза юкка артык эчкә кергән.
– Мортаза, еракмы соң әле? Мин инде Сандугачны агачлар аша күрми дә башладым.
Ире җавап бирмәде, көртләргә озын таяклары белән этенә-төртенә һәм шыгырдап торган карны үреп ясалган киң чаңгылары белән изеп, биленә кадәр кар ерып алга атлый. Бары тик суык пар болыты гына әледән-әле баш очына күтәрелә. Ниһаять, төз, биек кәүсәсенә гөмбә үскән каен янында туктап калды Мортаза. Каен кәүсәсен хуплап чәбәкләп алды да: «Менә моны», – диде.
Әүвәл агач тирәсендәге карны таптап чыгарга кирәк. Аннары Мортаза толыбын салып куйды да, кулына кәкре балтасын ныклап тотып, агачлар арасындагы ачык урынга төртеп күрсәтте (янәсе, шунда аударабыз), агачны чаба башлады.
Балта йөзе, кояшта ялтырап алып, кыска гына яңгырап куйган «чах» дигән тавыш чыгарып, каен кәүсәсенә кыеклап керде. «Ах! Ах!» дип, шундук кайтаваз таралды. Балта әүвәл калын, кара төерләр белән бизәкләнеп беткән кайрыны юнып алды, аннан нәфис алсу төстәге агач йомшагына килеп керде. Йомычкалар күз яше кебек төрле якка чәчрәде. Кайтаваз исә бөтен урманны яңгыратты.
«Урманда да ишетелә бит инде», – дип борчылып уйлап алды Зөләйха. Ул Мортазадан читтәрәк, билдән карга чумып, кәрзинен кочаклап баскан килеш, иренең агач чапканын карап тора. Мортаза, бераз каерылып, бар көченә селтәнде дә, тыгыз гәүдәсе белән бөгелә-сыгыла, агачның ян-ягындагы инде йомычкаланган ачык ярыкка балтасын төзәп җибәрде. Көчле ир шул, гаярь ир. Эшли дә белә. Аңа Ходай әйбәт ир насыйп иткән, бер дә зарланырлык түгел, гөнаһ булыр. Үзе бит әнә нинди кечкенә, вак сөякле, Мортазаның җилкәсенә генә дә көчкә җитә.
Озак та үтми, каен көчлерәк дерелди һәм чайкала, катырак ыңгыраша башлады. Кәүсәсендә балта чабудан барлыкка килгән яра кычкырырга ачылып киткән авызга охшап калган. Мортаза, балтасын ташлап, җилкәсеннән ботак-йомычкаларны кагып төшерде дә Зөләйхага баш какты – ярдәм ит, янәсе. Алар, җилкәләре белән кытыршы кәүсәгә терәлеп, икәүләп этә башладылар – көчлерәк итеп, тагын да көчлерәк итеп… Каен шартлап сынды, тирә-юньгә яңгыраган авыр ыңгырашу белән күккә кар тузаны күтәреп, җиргә ауды.
Ир җиңелгән агачка атланып алды да юан ботакларны чабып төшерергә кереште. Ә хатыны, нечкә ботакларны сындыргалап, коры-сары белән бергә кәрзингә тутыра башлады. Озак тырыштылар. Хәтта бер-беренә сүз дә әйтмичә, шактый озак эшләделәр. Бил сызлый, иңбашлары алҗудан оеп-оеп китә. Хәтта бияләйле куллар да туңа.
– Мортаза, әйт әле, әниең яшь чакта берничә көнгә урманга барган һәм аннан исән-сау килеш кайткан диләр, дөресме? – Зөләйха шул арада билен языйм дип, тураеп-бөгелеп алды. – Миңа абыстай сөйләгән иде, ә аңа – әбисе.
Ире янә җавап бирмәде. Ул балтасын кәүсәдән тырпаеп торган кәкре, буынтыклы ботакка төзәп тора иде.
– Мин әгәр анда булган булсам, куркудан үләр идем. Мөгаен, минем аякларым шундук йөрмәс булыр иде. Җиргә ятып, күзләремне йомып, телем әйләнүдән туктаганчы, берөзлексез дога укыган булыр идем.
Мортазаның селтәнеп чабуыннан кәкре ботак, сызгырып-калтыранып, сиртмә кебек сикергәләп читкә очты.
– Ни дисәң дә, карурманда догалардан файда юк, диләр. Укыйсыңмы-укымыйсыңмы, барыбер һәлак булачаксың… Ничек уйлыйсың, – Зөләйха тавышын бераз киметте, – җир йөзендә Аллаһы Тәгалә күзе төшмәгән урын бармы?
Мортаза кизәнеп китеп селтәнде дә суыкта зеңгелдәп торган агачка балтасын батырды. Бүреген салып атты, кызарып чыккан, эссе бөркелеп торган кыркылган башын учы белән сөртеп, аяк астына лач итеп төкерде дә яңадан эшкә тотынды.
Тиздән кәрзин дә коры-сары белән тулачак, аны күтәреп тә булмас инде, өстерәп кенә барырсың. Каен ботаклардан арынды, берничә кисәккә бүленде. Озын ботаклары, әйбәтләп җыелып, янәшәдәге көртләр өстендә бәйләм-бәйләм булып өелде.
Караңгы төшә башлавын да сизми калдылар. Зөләйха күзләрен күккә күтәреп караса, кояш өзек- өзек болытлар артына кереп качкан. Шул арада көчле җил чыкты, сызгыра-сызгыра, җәяүле буран бөтерелә башлады.
Читать дальше