Алена Брава - Рай даўно перанаселены (зборнік)

І хтосьці паставіцца да гэтага неабыякава.

Вось яна ідзе дадому са школы. Позняя восень, як п’яная расхлістаная дворнічыха, корпаецца ў дварах, змятаючы брудныя папяровыя кветкі ды затаптаныя кумачовыя банты ў калюжыны (горад толькі што адсвяткаваў чарговую гадавіну рэвалюцыі). Дом, у якім жыве Юля, стаіць на скрыжаванні дзвюх вуліц – Стаханаўскай і Сацыялістычнай. Першая з іх у сямідзясятыя была заасфальтаваная, і неўзабаве бародавачнай нарасцю тут узнялася прысадзістая цагляная будыніна. Некалькі кватэр аддалі пера-давікам хімкамбіната, да якіх належала і маці выдатніцы, Галіна Іларыёнаўна. Астатнія занялі працаўнікі шклозавода, які пастаўляў амаль ужо фальклорныя гранёныя шклянкі ў афраазіяцкі свет (зрэшты, гранёнчыкаў выраблялася столькі, што з іх можна было да смерці ўпаіць саракаградусным напоем камунізму і «бра-тоў» з Лацінскае Амерыкі, а мо нават і пінгвінаў з Паўднёвага полюса).

…Юля ўваходзіць у шклозаводскі парк. Некалі смараг-дава-зялёны, парк гіне ад атрутных выкідаў: кроны сосен зрабіліся пярэста-рыжыя і ўзімку нагадваюць аблезлыя лісіныя шапкі, густа прысыпаныя нафталінам. Нават шэрыя гарадскія птушкі, што даўно замянілі тут вавёрак, ад ёлкага заводскага дыму здаюцца брудна-рыжымі. Летняя эстрада даўно не ра-мантавалася, дошкі згнілі, фарба на лаўках аблупілася. Паблізу ад эстрады знаходзіцца напаўразбураны фантан, пабудаваны яшчэ ў сталінскую эпоху: на пастаменце ў сярэдзіне круглай яміны, якая калісьці запаўнялася вадою, басаногая дзяўчына ў лёгкай сукні і вянку з плюшча танцуе ў атачэнні двух мужчын з флейтамі. Скульптура істотна пацярпела ад дажджоў, снегу ды мясцовай шпаны, і цяпер цяжка дакладна вызначыць, што менавіта меў на ўвазе аўтар: танец менады з сатырамі або німфу, якая спакушае фаўнаў. (Настаўніца гісторыі, зрэшты, сцвярджае, што ніякія гэта не міфічныя істоты, а прадстаўнікі братніх закаўказскіх рэспублік). У танцоркі адбіта вуха і кончык носа. Яе позірк скіраваны на мужчынскую фігуру, якая ад-сутнічае: ад «героя» засталіся адно ніжняя палова цела ды вы-кручаныя ў танцы ногі. Другому танцору пашанцавала больш: у яго адбіта толькі галава (зрэшты, яна яму без патрэбы). На дне яміны – мешаніна з бітых бутэлек ды смецця: тут, на каменным борціку, звычайна ўладкоўваюцца аматары распіць пляшку-другую. Сляды разбурэння не перашкаджаюць Юлі па дарозе са школы нерухомець у гэтым цудоўным кутку і доўга аб чымсьці марыць.

…Неўзабаве выдатніца пакідае парк. Ногі гразнуць то ў пяску, то ў рэдкім глеі, калі Юля крочыць па Стаханаўскай вуліцы міма аднапавярховых драўляных баракаў, што будаваліся «горкаўскім метадам» – пасля працы і па выхадных (мясцовыя жыхары называюць яго «горкім»). Усю цэнтральную частку вуліцы займае вялізная лужына, берагі якой штогод падсыпаюць самі жыхары баракаў, інакш увесь гэты раён, пэўна, знік бы пад вадой, як Кіцеж. (Аднойчы ў час веснавой адлігі Юля, паслізнуўшыся на насыпе, звалілася ў брудную ледзяную ваду разам з партфелем і балалай-кай, калі вярталася cа свайго першага ў жыцці ўрока ў музычнай школе. Балалайку ўратаваць не ўдалося. На тым і скончыліся яе заняткі музыкай – на вялікі жаль, бо малады выкладчык-балалаечнік, чые доўгія валасы ды блакітныя вочы і паўплывалі на выбар музычнага інструмента, авалодаў думкамі выдатніцы не на жарт).

Перасоўваючыся ў межах свайго цеснага сусвету (дзве вулі-цы – сістэма каардынат, дом на скрыжаванні – кропка адліку), Юля непазбежна рухаецца ў дурную бясконцасць. Але вось яна і дома. Выдатніца з цяжкасцю распранаецца ў вузкім калідорчыку, дзе рознакаліберныя рэчы месцяцца адна да адной усутыч, як на складзе камісіёнкі. У Галіны Іларыёнаўны даволі дзіўнае ўяўленне пра ўтульнасць. Здаўна тут «прапісаліся»: няспраўная лядоўня «Саратаў», прадушаная канапа без ножкі, дзіцячы гаршчок з інвен-тарным нумарам ясляў-сада «Сонейка». Над пуфікам з мэблевага гарнітура невядомай маркі вісіць, як пакалечанае крыло, анучны каляндар з сімволікай «Алімпіяды-80». Развітанне з любым з тых цудоўных набыткаў («Міленькія штучкі!» – кажа пра іх Галіна Іла-рыёнаўна) для маці падобна адсячэнню ўласнай рукі альбо нагі. Айчыннае барахло суседнічае з рэчамі «вытанчанымі»: на дзвярах сарціра бесперапынна эпатуе публіку хлопчык, які спраўляе малую патрэбу, на кухні смелым, амаль дысідэнцкім намёкам выглядаюць назбіраныя па знаёмых пустыя бляшанкі з-пад закар-доннага піва.

Юля разаграе порцыю супу, зваранага маці на тыдзень (у каструлі, як адзінокая субмарына, плавае сіняя курыная нага), налівае чаю ў дзіцячы металічны кубачак і ўсаджваецца за пісьмовы стол. На стале – партрэт Армана Жана дзю Плесі кардынала дэ Рышэлье, выразаны з рамана Дзюма і любоўна ўстаўлены ў рамку: у самотнага і гордага кардынала, што ўвесь час адбіваецца ад мушынага клану мушкецёраў, яна была закаханая ў дзіцячым садку. Побач месціцца прайгравальнік грампластынак, над ім модная навінка – чорна-белы фотаздымак Уладзіміра Высоцкага, абдымаючага замежную русалку Марыну Уладзі. Здымак, набыты Галінай Іларыёнаўнай ў фарцоўшчыка за два рублі пяцьдзясят капеек, мусіць дэманстраваць, што гаспадыня кватэры – надзвычай дасведчаная ў культурных рэаліях персона. Але найгалоўнейшае сведчанне яе «інтэлігентнасці» – на кніжных паліцах.